SAMENVATTING ZEVENDE BOEK ('The Argument')
"Raphael vertelt op verzoek van Adam hoe en waarom deze wereld voor het eerst werd geschapen; dat God, nadat Satan en zijn engelen uit de hemel waren verdreven, zijn voornemen verklaarde om voor zijn genoegen een andere wereld en andere wezens te scheppen om daarin te wonen; Hij zendt zijn Zoon, bekleed met Goddelijke glorie en in aanwezigheid van engelen om het scheppingswerk in zes dagen te volbrengen: de engelen vieren met hymnen de uitvoering daarvan en zijn wederopstijging naar de hemel."
Paradise Lost
John Milton (1674)
BOOK VII
Descend from Heav'n Urania, by that name
If rightly thou art call'd, whose Voice divine
Following, above th' Olympian Hill I soare,
Above the flight of Pegasean wing.
The meaning, not the Name I call: for thou
Nor of the Muses nine, nor on the top
Of old Olympus dwell'st, but Heav'nlie borne,
Before the Hills appeerd, or Fountain flow'd,
Thou with Eternal Wisdom didst converse,
10 Wisdom thy Sister, and with her didst play
In presence of th' Almightie Father, pleas'd
With thy Celestial Song. Up led by thee
Into the Heav'n of Heav'ns I have presum'd,
An Earthlie Guest, and drawn Empyreal Aire,
Thy tempring; with like safetie guided down
Return me to my Native Element:
Least from this flying Steed unrein'd, (as once
Bellerophon, though from a lower Clime)
Dismounted, on th' Aleian Field I fall
20 Erroneous there to wander and forlorne.
Half yet remaines unsung, but narrower bound
Within the visible Diurnal Spheare;
Standing on Earth, not rapt above the Pole,
More safe I Sing with mortal voice, unchang'd
To hoarce or mute, though fall'n on evil dayes,
On evil dayes though fall'n, and evil tongues;
In darkness, and with dangers compast round,
And solitude; yet not alone, while thou
Visit'st my slumbers Nightly, or when Morn
30 Purples the East: still govern thou my Song,
Urania, and fit audience find, though few.
But drive farr off the barbarous dissonance
Of Bacchus and his Revellers, the Race
Of that wilde Rout that tore the Thracian Bard
In Rhodope, where Woods and Rocks had Eares
To rapture, till the savage clamor dround
Both Harp and Voice; nor could the Muse defend
Her Son. So fail not thou, who thee implores:
For thou art Heav'nlie, shee an empty dreame.
40 Say Goddess, what ensu'd when Raphael,
The affable Arch-Angel, had forewarn'd
Adam by dire example to beware
Apostasie, by what befell in Heaven
To those Apostates, least the like befall
In Paradise to Adam or his Race,
Charg'd not to touch the interdicted Tree,
If they transgress, and slight that sole command,
So easily obeyd amid the choice
Of all tastes else to please thir appetite,
50 Though wandring. He with his consorted Eve
The storie heard attentive, and was fill'd
With admiration, and deep Muse to heare
Of things so high and strange, things to thir thought
So unimaginable as hate in Heav'n,
And Warr so neer the Peace of God in bliss
With such confusion: but the evil soon
Driv'n back redounded as a flood on those
From whom it sprung, impossible to mix
With Blessedness. Whence Adam soon repeal'd
60 The doubts that in his heart arose: and now
Led on, yet sinless, with desire to know
What neerer might concern him, how this World
Of Heav'n and Earth conspicious first began,
When, and whereof created, for what cause,
What within Eden or without was done
Before his memorie, as one whose drouth
Yet scarce allay'd still eyes the current streame,
Whose liquid murmur heard new thirst excites,
Proceeded thus to ask his Heav'nly Guest.
70 Great things, and full of wonder in our eares,
Farr differing from this World, thou hast reveal'd
Divine interpreter, by favour sent
Down from the Empyrean to forewarne
Us timely of what might else have bin our loss,
Unknown, which human knowledg could not reach:
For which to the infinitly Good we owe
Immortal thanks, and his admonishment
Receave with solemne purpose to observe
Immutably his sovran will, the end
80 Of what we are. But since thou hast voutsaf't
Gently for our instruction to impart
Things above Earthly thought, which yet concernd
Our knowing, as to highest wisdom seemd,
Deign to descend now lower, and relate
What may no less perhaps availe us known,
How first began this Heav'n which we behold
Distant so high, with moving Fires adornd
Innumerable, and this which yeelds or fills
All space, the ambient Aire, wide interfus'd
90 Imbracing round this florid Earth, what cause
Mov'd the Creator in his holy Rest
Through all Eternitie so late to build
In Chaos, and the work begun, how soon
Absolv'd, if unforbid thou maist unfould
What wee, not to explore the secrets aske
Of his Eternal Empire, but the more
To magnifie his works, the more we know.
And the great Light of Day yet wants to run
Much of his Race though steep, suspens in Heav'n
100 Held by thy voice, thy potent voice he heares,
And longer will delay to heare thee tell
His Generation, and the rising Birth
Of Nature from the unapparent Deep:
Or if the Starr of Eevning and the Moon
Haste to thy audience, Night with her will bring
Silence, and Sleep listning to thee will watch,
Or we can bid his absence, till thy Song
End, and dismiss thee ere the Morning shine.
Thus Adam his illustrious Guest besought:
110 And thus the Godlike Angel answerd milde:
This also thy request with caution askt
Obtaine: though to recount Almightie works
What words or tongue of Seraph can suffice,
Or heart of man suffice to comprehend?
Yet what thou canst attain, which best may serve
To g lorifie the Maker, and inferr
Thee also happier, shall not be withheld
Thy hearing, such Commission from above
I have receav'd, to answer thy desire
120 Of knowledge within bounds; beyond abstain
To ask, nor let thine own inventions hope
Things not reveal'd, which th' invisible King,
Onely Omniscient hath supprest in Night,
To none communicable in Earth or Heaven:
Anough is left besides to search and know.
But Knowledge is as food, and needs no less
Her Temperance over Appetite, to know
In measure what the mind may well contain,
Oppresses else with Surfet, and soon turns
130 Wisdom to Folly, as Nourishment to Winde.
Know then, that after Lucifer from Heav'n
(So call him, brighter once amidst the Host
Of Angels, then that Starr the Starrs among)
Fell with his flaming Legions through the Deep
Into his place, and the great Son returnd
Victorious with his Saints, th' Omnipotent
Eternal Father from his Throne beheld
Thir multitude, and to his Son thus spake.
At least our envious Foe hath fail'd, who thought
140 All like himself rebellious, by whose aid
This inaccessible high strength, the seat
Of Deitie supream, us dispossest,
He trusted to have seis'd, and into fraud
Drew many, whom thir place knows here no more;
Yet farr the greater part have kept, I see,
Thir station, Heav'n yet populous retaines
Number sufficient to possess her Realmes
Though wide, and this high Temple to frequent
With Ministeries due and solemn Rites:
150 But least his heart exalt him in the harme
Already done, to have dispeopl'd Heav'n
My damage fondly deem'd, I can repaire
That detriment, if such it be to lose
Self-lost, and in a moment will create
Another World, out of one man a Race
Of men innumerable, there to dwell,
Not here, till by degrees of merit rais'd
They open to themselves at length the way
Up hither, under long obedience tri'd,
160 And Earth be chang'd to Heav'n, & Heav'n to Earth,
One Kingdom, Joy and Union without end.
Mean while inhabit laxe, ye Powers of Heav'n,
And by my Word, begotten Son, by thee
This I perform, speak thou, and be it don:
My overshadowing Spirit and might with thee
I send along, ride forth, and bid the Deep
Within appointed bounds be Heav'n and Earth,
Boundless the Deep, because I am who fill
Infinitude, nor vacuous the space.
170 Though I uncircumscrib'd my self retire,
And put not forth my goodness, which is free
To act or not, Necessitie and Chance
Approach not mee, and what I will is Fate.
So spake th' Almightie, and to what he spake
His Word, the Filial Godhead, gave effect.
Immediate are the Acts of God, more swift
Than time or motion, but to human ears
Cannot without process of speech be told,
So told as earthly notion can receave.
180 Great triumph and rejoycing was in Heav'n
When such was heard declar'd the Almightie's will;
Glorie they sung to the most High, good will
To future men, and in thir dwellings peace:
Glorie to him whose just avenging ire
Had driven out th' ungodly from his sight
And th' habitations of the just; to him
Glorie and praise, whose wisdom had ordain'd
Good out of evil to create, in stead
Of Spirits maligne a better Race to bring
190 Into thir vacant room, and thence diffuse
His good to Worlds and Ages infinite.
So sang the Hierarchies: Mean while the Son
On his great Expedition now appeer'd,
Girt with Omnipotence, with Radiance crown'd
Of Majestie Divine, Sapience and Love
Immense, and all his Father in him shon.
About his Chariot numberless were pour'd
Cherub and Seraph, Potentates and Thrones,
And Vertues, winged Spirits, and Chariots wing'd,
200 From the Armoury of God, where stand of old
Myriads between two brazen Mountains lodg'd
Against a solemn day, harnest at hand,
Celestial Equipage; and now came forth
Spontaneous, for within them Spirit livd,
Attendant on thir Lord: Heav'n op'nd wide
Her ever during Gates, Harmonious sound
On golden Hinges moving, to let forth
The King of Glorie in his powerful Word
And Spirit coming to create new Worlds.
210 On heav'nly ground they stood, and from the shore
They view'd the vast immeasurable Abyss
Outrageous as a Sea, dark, wasteful, wilde,
Up from the bottom turn'd by furious windes
And surging waves, as Mountains to assault
Heav'ns highth, and with the Center mix the Pole.
Silence, ye troubl'd waves, and thou Deep, peace,
Said then th' Omnific Word, your discord end:
Nor staid, but on the Wings of Cherubim
Uplifted, in Paternal Glorie rode
220 Farr into Chaos, and the World unborn;
For Chaos heard his voice: him all his Traine
Follow'd in bright procession to behold
Creation, and the wonders of his might.
Then staid the fervid Wheeles, and in his hand
He took the golden Compasses, prepar'd
In Gods Eternal store, to circumscribe
This Universe, and all created things:
One foot he center'd, and the other turn'd
Round through the vast profunditie obscure,
230 And said, thus farr extend, thus farr thy bounds,
This be thy just Circumference, O World.
Thus God the Heav'n created, thus the Earth,
Matter unform'd and void: Darkness profound
Cover'd th' Abyss: but on the watrie calme
His brooding wings the Spirit of God outspred,
And vital vertue infus'd, and vital warmth
Throughout the fluid Mass, but downward purg'd
The black tartareous cold Infernal dregs
Adverse to life: then founded, then conglob'd
240 Like things to like, the rest to several place
Disparted, and between spun out the Air,
And Earth self ballanc't on her Center hung.
Let ther be Light, said God, and forthwith Light
Ethereal, first of things, quintessence pure
Sprung from the Deep, and from her Native East
To journie through the airie gloom began,
Sphear'd in a radiant Cloud, for yet the Sun
Was not; shee in a cloudie Tabernacle
Sojourn'd the while. God saw the Light was good;
250 And light from darkness by the Hemisphere
Divided: Light the Day, and Darkness Night
He nam'd. Thus was the first Day Eev'n and Morn:
Nor past uncelebrated, nor unsung
By the Celestial Quires, when Orient Light
Exhaling first from Darkness they beheld;
Birth-day of Heav'n and Earth; with joy and shout
The hollow Universal Orb they fill'd,
And touch'd thir Golden Harps, and hymning prais'd
God and his works, Creatour him they sung,
260 Both when first Eevning was, and when first Morn.
Again, God said, let ther be Firmament
Amid the Waters, and let it divide
The Waters from the Waters: and God made
The Firmament, expanse of liquid, pure,
Transparent, Elemental Air, diffus'd
In circuit to the uttermost convex
Of this great Round: partition firm and sure,
The Waters underneath from those above
Dividing: for as Earth, so he the World
270 Built on circumfluous Waters calme, in wide
Crystallin Ocean, and the loud misrule
Of Chaos farr remov'd, least fierce extreames
Contiguous might distemper the whole frame:
And Heav'n he nam'd the Firmament: So Eev'n
And Morning Chorus sung the second Day.
The Earth was form'd, but in the Womb as yet
Of Waters, Embryon immature involv'd,
Appeer'd not: over all the face of Earth
Main Ocean flow'd, not idle, but with warme
280 Prolific humour soft'ning all her Globe,
Fermented the great Mother to conceave,
Satiate with genial moisture, when God said
Be gather'd now ye Waters under Heav'n
Into one place, and let dry Land appeer.
Immediately the Mountains huge appeer
Emergent, and thir broad bare backs upheave
Into the Clouds, thir tops ascend the Skie:
So high as heav'd the tumid Hills, so low
Down sunk a hollow bottom broad and deep,
290 Capacious bed of Waters: thither they
Hasted with glad precipitance, uprowld
As drops on dust conglobing from the drie;
Part rise in crystal Wall, or ridge direct,
For haste; such flight the great command impress'd
On the swift flouds: as Armies at the call
Of Trumpet (for of Armies thou hast heard)
Troop to thir Standard, so the watrie throng,
Wave rowling after Wave, where way they found,
If steep, with torrent rapture, if through Plaine,
300 Soft-ebbing; nor withstood them Rock or Hill,
But they, or under ground, or circuit wide
With Serpent errour wandring, found thir way,
And on the washie Oose deep Channels wore;
Easie, e're God had bid the ground be drie,
All but within those banks, where Rivers now
Stream, and perpetual draw thir humid traine.
The dry Land, Earth, and the great receptacle
Of congregated Waters he call'd Seas:
And saw that it was good, and said, Let th' Earth
310 Put forth the verdant Grass, Herb yielding Seed,
And Fruit Tree yielding Fruit after her kind;
Whose Seed is in her self upon the Earth.
He scarce had said, when the bare Earth, till then
Desert and bare, unsightly, unadorn'd,
Brought forth the tender Grass, whose verdure clad
Her Universal Face with pleasant green,
Then Herbs of every leaf, that sudden flour'd
Op'ning thir various colours, and made gay
Her bosom smelling sweet: and these scarce blown,
320 Forth flourish't thick the clustring Vine, forth crept
The smelling Gourd, up stood the cornie Reed
Embattell'd in her field: and the humble Shrub,
And Bush with frizl'd hair implicit: last
Rose as in Dance the stately Trees, and spred
Thir branches hung with copious Fruit; or gemm'd
Thir blossoms: with high woods the hills were crownd,
With tufts the vallies and each fountain side,
With borders long the Rivers. That Earth now
Seemd like to Heav'n, a seat where Gods might dwell,
330 Or wander with delight, and love to haunt
Her sacred shades: though God had yet not rain'd
Upon the Earth, and man to till the ground
None was, but from the Earth a dewie Mist
Went up and waterd all the ground, and each
Plant of the field, which e're it was in the Earth
God made, and every Herb, before it grew
On the green stemm; God saw that it was good.
So Eev'n and Morn recorded the Third Day.
Again th' Almightie spake: Let there be Lights
340 High in th' expanse of Heaven to divide
The Day from Night; and let them be for Signes,
For Seasons, and for Dayes, and circling Years,
And let them be for Lights as I ordaine
Thir Office in the Firmament of Heav'n
To give Light on the Earth; and it was so.
And God made two great Lights, great for thir use
To Man, the greater to have rule by Day,
The less by Night alterne: and made the Starrs,
And set them in the Firmament of Heav'n
350 To illuminate the Earth, and rule the Day
In thir vicissitude, and rule the Night,
And Light from Darkness to divide. God saw,
Surveying his great Work, that it was good:
For of Celestial Bodies first the Sun
A mightie Spheare he fram'd, unlightsom first,
Though of Ethereal Mould: then form'd the Moon
Globose, and every magnitude of Starrs,
And sowd with Starrs the Heav'n thick as a field:
Of Light by farr the greater part he took,
360 Transplanted from her cloudie Shrine, and plac'd
In the Suns Orb, made porous to receive
And drink the liquid Light, firm to retaine
Her gather'd beams, great Palace now of Light.
Hither as to thir Fountain other Starrs
Repairing, in thir gold'n Urns draw Light,
And hence the Morning Planet guilds her horns;
By tincture or reflection they augment
Thir small peculiar, though from human sight
So farr remote, with diminution seen.
370 First in his East the glorious Lamp was seen,
Regent of Day, and all th' Horizon round
Invested with bright Rayes, jocond to run
His Longitude through Heav'n's high rode: the gray
Dawn, and the Pleiades before him danc'd
Shedding sweet influence: less bright the Moon,
But opposite in leveld West was set
His mirror, with full face borrowing her Light
From him, for other light she needed none
In that aspect, and still that distance keepes
380 Till night, then in the East her turn she shines,
Revolvd on Heav'ns great Axle, and her Reign
With thousand lesser Lights dividual holds,
With thousand thousand Starres, that then appeer'd
Spangling the Hemisphere: then first adornd
With thir bright Luminaries that Set and Rose,
Glad Eevning and glad Morn crownd the fourth day.
And God said, let the Waters generate
Reptil with Spawn abundant, living Soule:
And let Fowle flie above the Earth, with wings
390 Displayd on the op'n Firmament of Heav'n.
And God created the great Whales, and each
Soul living, each that crept, which plenteously
The waters generated by thir kindes,
And every Bird of wing after his kinde;
And saw that it was good, and bless'd them, saying,
Be fruitful, multiply, and in the Seas
And Lakes and running Streams the waters fill;
And let the Fowle be multiply'd on the Earth.
Forthwith the Sounds and Seas, each Creek and Bay
400 With Frie innumerable swarme, and Shoales
Of Fish that with thir Finns and shining Scales
Glide under the green Wave, in Sculles that oft
Bank the mid Sea: part single or with mate
Graze the Sea weed thir pasture, and through Groves
Of Coral stray, or sporting with quick glance
Show to the Sun thir wav'd coats dropt with Gold,
Or in thir Pearlie shells at ease, attend
Moist nutriment, or under Rocks thir food
In jointed Armour watch: on smooth the Seale,
410 And bended Dolphins play: part huge of bulk
Wallowing unweildie, enormous in thir Gate
Tempest the Ocean: there Leviathan
Hugest of living Creatures, on the Deep
Stretcht like a Promontorie sleeps or swimmes,
And seems a moving Land, and at his Gilles
Draws in, and at his Trunck spouts out a Sea.
Mean while the tepid Caves, and Fens and shoares
Thir Brood as numerous hatch, from the Egg that soon
Bursting with kindly rupture forth disclos'd
420 Thir callow young, but featherd soon and fledge
They summ'd thir Penns, and soaring th' air sublime
With clang despis'd the ground, under a cloud
In prospect; there the Eagle and the Stork
On Cliffs and Cedar tops thir Eyries build:
Part loosly wing the Region, part more wise
In common, rang'd in figure wedge thir way,
Intelligent of seasons, and set forth
Thir Aierie Caravan high over Sea's
Flying, and over Lands with mutual wing
430 Easing thir flight; so stears the prudent Crane
Her annual Voiage, born on Windes; the Aire,
Floats, as they pass, fann'd with unnumber'd plumes:
From Branch to Branch the smaller Birds with song
Solac'd the Woods, and spred thir painted wings
Till Ev'n, nor then the solemn Nightingal
Ceas'd warbling, but all night tun'd her soft layes:
Others on Silver Lakes and Rivers Bath'd
Thir downie Brest; the Swan with Arched neck
Between her white wings mantling proudly, Rowes
440 Her state with Oarie feet: yet oft they quit
The Dank, and rising on stiff Pennons, towre
The mid Aereal Skie: Others on ground
Walk'd firm; the crested Cock whose clarion sounds
The silent hours, and th' other whose gay Traine
Adorns him, colour'd with the Florid hue
Of Rainbows and Starrie Eyes. The Waters thus
With Fish replenisht, and the Aire, with Fowle,
Ev'ning and Morn solemniz'd the Fift day.
The Sixt, and of Creation last arose
450 With Eevning Harps and Mattin, when God said,
Let th' Earth bring forth Soul living in her kinde,
Cattel and Creeping things, and Beast of the Earth,
Each in their kinde. The Earth obey'd, and strait
op'ning her fertile Woomb teem'd at a Birth
Innumerous living Creatures, perfet formes,
Limb'd and full grown: out of the ground up rose
As from his Laire the wilde Beast where he wonns
In Forrest wilde, in Thicket, Brake, or Den;
Among the Trees in Pairs they rose, they walk'd:
460 The Cattel in the Fields and Meddowes green:
Those rare and solitarie, these in flocks
Pasturing at once, and in broad Herds upsprung.
The grassie Clods now Calv'd, now half appeer'd
The Tawnie Lion, pawing to get free
His hinder parts, then springs as broke from Bonds,
And Rampant shakes his Brinded main; the Ounce,
The Libbard, and the Tyger, as the Moale
Rising, the crumbl'd Earth above them threw
In Hillocks; the swift Stag from under ground
470 Bore up his branching head: scarse from his mould
Behemoth biggest born of Earth upheav'd
His vastness: Fleec't the Flocks and bleating rose,
As Plants: ambiguous between Sea and Land
The River Horse and scalie Crocodile.
At once came forth whatever creeps the ground,
Insect or Worme; those wav'd thir limber fans
For wings, and smallest Lineaments exact
In all the Liveries dect of Summers pride
With spots of Gold and Purple, azure and green:
480 These as a line thir long dimension drew,
Streaking the ground with sinuous trace; not all
Minims of Nature; some of Serpent kinde
Wondrous in length and corpulence involv'd
Thir Snakie foulds, and added wings. First crept
The Parsimonious Emmet, provident
Of future, in small room large heart enclos'd,
Pattern of just equalitie perhaps
Hereafter, join'd in her popular Tribes
Of Commonaltie: swarming next appeer'd
490 The Female Bee that feeds her Husband Drone
Deliciously, and builds her waxen Cells
With Honey stor'd: the rest are numberless,
And thou thir Natures know'st, & gav'st them Names,
Needless to thee repeated; nor unknown
The Serpent suttl'st Beast of all the field,
Of huge extent somtimes, with brazen Eyes
And hairie Main terrific, though to thee
Not noxious, but obedient at thy call.
Now Heav'n in all her Glorie shon, and rowld
500 Her motions, as the great first-Movers hand
First wheeld thir course; Earth in her rich attire
Consummate lovly smil'd; Aire,, Water, Earth,
By Fowl, Fish, Beast, was flown, was swum, was walkt
Frequent; and of the Sixt day yet remain'd;
There wanted yet the Master work, the end
Of all yet don; a Creature who not prone
And Brute as other Creatures, but endu'd
With Sanctitie of Reason, might erect
His Stature, and upright with Front serene
510 Govern the rest, self-knowing, and from thence
Magnanimous to correspond with Heav'n,
But grateful to acknowledge whence his good
Descends, thither with heart and voice and eyes
Directed in Devotion, to adore
And worship God Supream, who made him chief
Of all his works: therefore the Omnipotent
Eternal Father (For where is not hee
Present) thus to his Son audibly spake.
Let us make now Man in our image, Man
520 In our similitude, and let them rule
Over the Fish and Fowle of Sea and Aire,
Beast of the Field, and over all the Earth,
And every creeping thing that creeps the ground.
This said, he formd thee, Adam, thee O Man
Dust of the ground, and in thy nostrils breath'd
The breath of Life; in his own Image hee
Created thee, in the Image of God
Express, and thou becam'st a living Soul.
Male he created thee, but thy consort
530 Female for Race; then bless'd Mankinde, and said,
Be fruitful, multiplie, and fill the Earth,
Subdue it, and throughout Dominion hold
Over Fish of the Sea, and Fowle of the Aire,
And every living thing that moves on the Earth.
Wherever thus created, for no place
Is yet distinct by name, thence, as thou know'st
He brought thee into this delicious Grove,
This Garden, planted with the Trees of God,
Delectable both to behold and taste;
540 And freely all thir pleasant fruit for food
Gave thee, all sorts are here that all th' Earth yields,
Varietie without end; but of the Tree
Which tasted works knowledge of Good and Evil,
Thou mai'st not; in the day thou eat'st, thou di'st;
Death is the penaltie impos'd, beware,
And govern well thy appetite, least sin
Surprise thee, and her black attendant Death.
Here finish'd hee, and all that he had made
View'd, and behold all was entirely good;
550 So Ev'n and Morn accomplish't the Sixt day:
Yet not till the Creator from his work
Desisting, though unwearied, up returnd
Up to the Heav'n of Heav'ns his high abode,
Thence to behold this new created World
Th' addition of his Empire, how it shew'd
In prospect from his Throne, how good, how faire,
Answering his great Idea. Up he rode
Followd with acclamation and the sound
Symphonious of ten thousand Harpes that tun'd
560 Angelic harmonies: the Earth, the Aire,
Resounded, (thou remember'st for thou heardst)
The Heav'ns and all the Constellations rung,
The Planets in thir stations list'ning stood,
While the bright Pomp ascended jubilant.
Open, ye everlasting Gates, they sung,
Open, ye Heav'ns, your living dores; let in
The great Creator from his work returnd
Magnificent, his Six days work, a World;
Open, and henceforth oft; for God will deigne
570 To visit oft the dwellings of just Men
Delighted, and with frequent intercourse
Thither will send his winged Messengers
On errands of supernal Grace. So sung
The glorious Train ascending: He through Heav'n,
That open'd wide her blazing Portals, led
To Gods Eternal house direct the way,
A broad and ample rode, whose dust is Gold
And pavement Starrs, as Starrs to thee appeer,
Seen in the Galaxie, that Milkie way
580 Which nightly as a circling Zone thou seest
Pouderd with Starrs. And now on Earth the Seventh
Eev'ning arose in Eden, for the Sun
Was set, and twilight from the East came on,
Forerunning Night; when at the holy mount
Of Heav'ns high-seated top, th' Impereal Throne
Of Godhead, fixt for ever firm and sure,
The Filial Power arriv'd, and sate him down
With his great Father (for he also went
Invisible, yet staid, such priviledge
590 Hath Omnipresence) and the work ordain'd,
Author and end of all things, and from work
Now resting, bless'd and hallowd the Seav'nth day,
As resting on that day from all his work,
But not in silence holy kept; the Harp
Had work and rested not, the solemn Pipe,
And Dulcimer, all Organs of sweet stop,
All sounds on Fret by String or Golden Wire
Temper'd soft Tunings, intermixt with Voice
Choral or Unison; of incense Clouds
600 Fuming from Golden Censers hid the Mount.
Creation and the Six dayes acts they sung,
Great are thy works, Jehovah, infinite
Thy power; what thought can measure thee or tongue
Relate thee; greater now in thy return
Then from the Giant Angels; thee that day
Thy Thunders magnifi'd; but to create
Is greater than created to destroy.
Who can impair thee, mighty King, or bound
Thy Empire? easily the proud attempt
610 Of Spirits apostat and thir Counsels vaine
Thou hast repeld, while impiously they thought
Thee to diminish, and from thee withdraw
The number of thy worshippers. Who seekes
To lessen thee, against his purpose serves
To manifest the more thy might: his evil
Thou usest, and from thence creat'st more good.
Witness this new-made World, another Heav'n
From Heaven Gate not farr, founded in view
On the cleer Hyaline, the Glassie Sea;
620 Of amplitude almost immense, with Starr's
Numerous, and every Starr perhaps a World
Of destind habitation; but thou know'st
Thir seasons: among these the seat of men,
Earth with her nether Ocean circumfus'd,
Thir pleasant dwelling place. Thrice happie men,
And sons of men, whom God hath thus advanc't,
Created in his Image, there to dwell
And worship him, and in reward to rule
Over his Works, on Earth, in Sea, or Air,
630 And multiply a Race of Worshippers
Holy and just: thrice happie if they know
Thir happiness, and persevere upright.
So sung they, and the Empyrean rung,
With Halleluiahs: Thus was Sabbath kept.
And thy request think now fulfill'd, that ask'd
How first this World and face of things began,
And what before thy memorie was don
From the beginning, that posteritie
Informd by thee might know; if else thou seek'st
640 Aught, not surpassing human measure, say.
Het paradijs verloren
Nederlandse vertaling © Jules Grandgagnage (2023)
BOEK VII
Daal uit de hemel neer, Urania, als U
terecht zo heet! Uw goddelijke stem
volgend, steeg ik boven de Olympus
en hoger dan Pegasus' vleugels reiken.
Niet de naam, maar zijn betekenis
roep ik aan, want U bent niet een der
negen muzen, noch woont U op Olympus'
oude kruin; maar U bent hemelgeboren;
Nog voor 't rijzen van bergen of 't stromen van bronnen
verkeerde U met Eeuwige Wijsheid, Uw zuster,
en speelde U met haar in 't bijzijn van
d' Almachtige die van uw zang genoot.
Door U geleid waagde ik de hoogste
hemel te betreden als aardse vreemde
en ademde heilige lucht, door U getemperd.
Gids me nu terug naar mijn geboorteplek
opdat niet dit toomloos gevleugeld ros
(zoals Bellerophon van lagere hoogte)
mij op de Cilicische velden werpt, om daar
verdwaasd en verlaten rond te dwalen.
De helft van mijn lied dient nog gezongen,
omgrensd nu binnen zichtbare sferen,
op aarde staand, niet boven de Pool verheven,
zing ik met vastere menselijke stem, noch hees,
noch stom, al vallen kwade dagen mij
ten deel en boze tongen, en ik, omringd
door gevaar, eenzaam ben in duisternis;
Niet alleen echter, want U bezoekt
mij in mijn nachtelijke sluimer, ook als
de ochtend het oosten purpert leidt U mijn lied,
Urania, en vindt geschikt, maar klein publiek.
Maar jaag ver weg het wangeluid van Bacchus
en zijn volgelingen, dat dol gebroed
dat in de Rodopen de Thracische bard verscheurde,
terwijl wouden en rotsen extatisch toehoorden
hoe het barbaarse geschreeuw harp en stem
uiteindelijk smoorde, waarvoor de Muze haar zoon
niet kon beschermen. Zij bleek een ijdele droom,
maar U bent hemels en smeek ik niet te falen.
Zeg me, Godin, wat was 't gevolg toen Rafaël,
de minzame aartsengel, Adam had
gewaarschuwd voor afvalligheid van God
door dat vreselijke voorbeeld van wat
met afvalligen gebeurde in de hemel,
opdat dit in het paradijs met Adam
en zijn geslacht niet zo gebeuren wanneer zij
de verboden boom zouden beroeren,
Zijn enig verbod tussen zovele smaken
ter bevrediging van hun grillige lust.
Adam en Eva luisterden samen aandachtig
naar het verhaal, vervuld van bewondering
en in gepeins verzonken bij het horen
van zulke verheven en vreemde dingen, onvooorstelbaar
voor hen, zoals haat in de hemel
en oorlog vol verwarring nabij Gods
zalige vrede. Maar snel was het kwade
teruggedreven als een stroom, uitgestort
over hen waaraan 't ontsprong: zij die
zich met zaligheid niet konden vermengen.
Nu onderdrukte Adam snel de twijfels
in zijn hart om zonder zonde gedreven
te weten wat hem aanbelangt: hoe deze
wereld van hemel en aarde zichtbaar begon,
wanneer en waarvan gemaakt, waarom,
wat in en buiten Eden werd gedaan
vóór zijn herinnering – als een wiens dorst
pas is gestild en toch de stroom begluurt
wiens vloeiend gemurmel nieuwe dorst opwekt,
zo ondervroeg hij zijn goddelijke gast:
"Groots en wonderlijk klonk in onze oren
wat u ons onthulde, goddelijke tolk,
over zaken die onze wereld niet kent,
om ons, als hemelgezant, tijdig te waarschuwen
voor wat onze doem zou worden, verborgen
omdat onze kennis zo hoog niet reikt.
Daarvoor zijn wij aan de Oneindig Goede
onsterfelijke dank verschuldigd: Zijn aanmaning
ontvangen wij met het plechtige voornemen
Zijn soevereine Wil te volgen, het doel
van ons bestaan. Maar aangezien U ons
vriendelijk toestond deel te hebben aan
uw bovenaardse kennis, voor ons belangrijk
te weten omdat het hoogste wijsheid lijkt,
verzoek ik u nog dieper af te dalen
naar kennis die ons misschien ook baten kan:
Vertel hoe d' hemel begon die wij zo ver
verwijderd aanschouwen, met talloze bewegende vuren
versierd, en wat de ruimte vult en vormt –
de lucht die de bloeiende aarde wijd omringt –
Vertel wat de Schepper in zalige rust
bewogen heeft om in de eeuwigheid
zo laat in de Chaos te gaan bouwen;
En hoe snel voleindigde Hij dit werk?
(indien het u vrijstaat dit te onthullen aan ons,
niet om Zijn geheimen te doorgronden,
maar om Zijn werken des te meer te loven
naarmate ons meer ervan bekend is.)
Het Grote Daglicht zelf vertraagt zijn loop
doorheen de hemel om uw stem te horen;
nog langer zal het dralen als u vertelt
hoe het ontstond: zijn rijzen uit geboorte
van Natuur uit nog verborgen diep:
En de avondster en de Maan
zullen zich haasten om naar u te luisteren;
de nacht brengt rust en stilte met zich mee,
en Slaap, luisterend naar u, blijft waakzaam,
weerhouden van te komen voor 't einde van
uw lied en u met 't ochtendschijn verdwijnt."
Zo smeekte Adam zijn verheven gast
waarop de goddelijke engel aldus antwoordde:
"Je omzichtig verwoorde bede verdient
een antwoord, maar welke serafijnentong
vermag de werken der Almachtige
begrijpelijk aan jullie te beschrijven?
Maar wat je wel bevatten kunt en zowel
dient om de Maker te verheerlijken
als voor eigen geluk, zal aan je oor
niet worden onthouden: Zulke hoge opdracht
kreeg ik om aan je zucht naar kennis, binnen
grenzen, te voldoen. Vraag niet naar meer,
en laat het niet geopenbaarde niet over
aan fantasie, dat wat de onzichtbare
Alwetende Koning verhulde in de nacht,
voor niemand op aarde of in de hemel bestemd:
Daarnaast rest je voldoende studie en kennis.
Maar kennis is als voedsel en vergt niet minder
matigheid van appetijt en inzicht
hoeveel de geest bevatten kan, want anders
zal overdaad hem bezwaren, en verandert
wijsheid in dwaasheid als spijs in wind verkeert.
Weet dat nadat Lucifer (zo genoemd
omdat hij eens helderder scheen in 't engelenheir
dan deze Ster in heel de sterrenhemel)
met zijn vlammende legioenen doorheen
de diepten naar zijn plaats viel, en Gods
grote zoon als overwinnaar terugkeerde
met zijn heiligen, de Eeuwige Vader
hun leger vanop Zijn Troon aanschouwde en sprak:
"Zo is hij gevallen, onze jaloerse vijand
die ieder zo rebels dacht als hijzelf
en meende met hen dit ongenaakbaar fort,
zetel van d' allerhoogste God, te winnen
en ons te verstoten. Hij stortte menigen
in het verderf die hier hun plaats verloren;
Toch zie ik dat het grootste deel standhoudt;
voldoende om de ruime hemelrijken
te bevolken en in mijn Hoge Tempel
de diensten en plechtige riten waar te nemen:
Maar opdat hij geen genoegen zou scheppen
in het reeds gedane kwaad de hemel
te ontvolken en daarbij de schuld
bij mij legt, zal ik dat nadeel herstellen,
(als verlies van 't zelf verlorene
zo heten mag) en zal ik onverwijld
een andere Wereld scheppen: een talloos volk
uit één enkele man om niet hier,
maar daar te wonen tot door deugd, verdienste
en lange gehoorzaamheid de weg ten hemel
zich voor hen opent, en Aarde in Hemel, en Hemel
in Aarde verandert, één koninkrijk
van vereende vreugde zonder einde.
Verspreid U intussen ruim, hemelkrachten,
En door U, mijn Woord, verwekte zoon,
volbreng ik dit: spreek en 't zal geschieden!
Mijn geest en macht zend ik als schaduw mee
met u; Rijd heen en dwing het Diep om binnen
gestelde grenzen aarde en hemel te zijn,
het grenzeloos Diep, want die oneindigheid
vul ik en geen ruimte laat ik leeg.
Al trek ik mij door niets begrensd terug
en laat ik mijn goedheid niet blijken, die vrij is te doen
wat Goedheid doet of laat: Noodzakelijkheid
of toeval sturen mij niet: Mijn Wil is Lot."
Zo sprak d' Almachtige, en wat hij zei
werd door Zijn Woord en Zoon als Gods daden
uitgevoerd, sneller dan tijd of
beweging is Gods Woord, maar 't menselijk oor
behoeft daarvoor een verhaal van woorden
die het aardse verstand begrijpen kan.
In de hemel weerklonk triomf en vreugde
toen ze de wil van God hadden gehoord;
Ze zongen Glorie aan de Allerhoogste
goede wil voor de komende mens,
vrede zij in zijn woonst: Ere zij Hem
wiens toorn de goddelozen verdreef
uit de woonst der rechtvaardigen;
Glorie en lof aan Hem, wiens wijsheid beval
Goed uit Kwaad te scheppen en 't lege huis
der boze geesten met beter ras te vullen
en vandaar Zijn Goedheid eindeloos
te verspreiden door werelden en eeuwen.
Zo zongen de Orden. Intussen stond de Zoon
bereid tot 't grote werk, omgord met Almacht,
met stralende goddelijke majesteit gekroond,
Wijsheid en mateloze Liefde: Zijn Vader
straalde volmaakt uit heel zijn wezen.
Rondom zijn strijdkar stonden talloze cherubs, serafijnen, machthebbers, Tronen,
Deugden, gevleugelde geesten en gewiekte
karossen uit het arsenaal van God,
waar vanouds myriaden hemelse wapens
stonden tussen twee koperen bergen,
opgetuigd voor de plechtige dag;
Nu kwamen ze spontaan tevoorschijn, bezield
door levende Geest, gehoorzaam aan hun Heer.
Hemel opende wijd zijn eeuwige poorten,
die zoetluidend scharnierden op gouden hengsels
voor de Vorst der Glorie, machtig in woord
en geest, die nieuwe werelden kwam scheppen.
Ze stonden op de vaste hemelgrond
en staarden vanaf de rand in de afgrond,
donker wentelend als een woeste zee,
haar bodem door orkanen opgewoeld,
met golven aanzwellend tot bergen, de hemel
bestormend, en kern met uitersten vermengend.
"Bedaar, rust'loze golven, en Diep: kalmeer!"
zei 't Alscheppend Woord, "beëindig uw woede!"
Hij hield niet halt en reed verheven op vleugels
van cherubs verder in vaderlijke glorie
tot diep in Chaos en d' ongeboren wereld;
Chaos gaf hem gehoor. Heel zijn aanhang
volgde Hem stralend om zijn schepping
te zien en alle wonderen van zijn macht.
Toen stopten de vurige wielen, en in zijn hand
nam hij de gouden passer uit Gods voorraad
der eeuwigheid om dit heelal t' omschrijven
en alles daarin geschapen: één been centraal,
het andere cirkelde door diepe duisternis.
Hij zei: "Strek tot zo ver, tot hier je grenzen.
Laat dit, O Wereld, uw juiste omtrek zijn."
Aldus schiep God de hemel, aldus de aarde
uit vormloze massa en leegte: Duisternis
bedekte de afgrond. Maar over het stille water
spreidde de geest van God Zijn broedende vleugels
en doordrenkte de vloeibare massa met leven
en warmte, maar neerwaarts stootte Hij
de helse zwarte koude droesem die 't leven
vijandig is. Daarna vormde en verenigde
Hij het eendere met het eendere,
de rest verdelend over verschillende plaatsen.
Daartussen spon Hij lucht en de Aarde
hing in evenwicht rond haar kern.
Toen sprak God: “Daar zij Licht”; Meteen
ontsprong Licht als eerst geschapene
en zuivere essentie uit de diepte
en reisde vanuit zijn oostelijke bakermat
door de nog duistere lucht als lichtende wolk
(nog geen zon); een tijd in een tabernakel
van wolken vertoevend. God zag goedkeurend
naar 't Licht en scheidde het af van duisternis
met hemisferen: Hij noemde het licht dag,
en duisternis nacht. Die eerste avond en ochtend
verliep noch ongevierd, noch onbezongen
toen de hemelse koren voor het eerst
het ochtendlicht aanschouwden, uit duisternis
onttrokken: geboortedag van hemel en aarde.
Ze vulden de holle bol van 't universum
met vreugdekreten en prezen de werken van God,
de Schepper, met hymnen op hun gouden harpen,
bij d' eerste avond en de eerste ochtend.
En God vervolgde: "Laat het uitspansel
tussen de wateren zijn, en laat het de wateren
van de wateren scheiden": En God maakte
het uitspansel vloeibaar, zuiver en transparant;
elementaire Lucht, doordringend tot
de uiterste grenzen van zijn grote cirkel;
een scheiding stevig en zeker, de lagere wateren
scheidend van die erboven: zoals de aarde
bouwde Hij Zijn Wereld op stil water,
vloeiend in de kristallijne oceaan,
ver weg van 't luide wanbeleid van Chaos
zodat die twee extremen de hele structuur
van Zijn Wereld niet zouden kunnen ontwrichten.
't Uitspansel noemde hij 'hemel': zo bezong
het Koor 's avonds en 's morgens de tweede dag.
De aarde was gevormd, nog steeds verborgen
echter, als embryo in de schoot
der wateren: over haar gelaat
vloeide de grote oceaan, niet passief,
maar met warm vocht de hele aarde
verzachtend deed zij de grote Moeder gisten
zodat zij zwanger kon worden door 't kiemend vocht.
God zei: "Verzamel de wateren onder de hemel
op één plaats zodat het Droge verschijnt."
Onmiddellijk rezen de bergen op, immens,
hun brede naakte ruggen strekkend tot in
de wolken, hun toppen reikend naar de hemel.
Zo hoog als de zwellende heuvels rezen,
zo laag en breed verzonk de holle diepte
als ruim waterbed: daarheen vloeiden
zij met blije overhaasting, als druppels
opgerold rond stof uit de droogte;
Een deel verrees als kristallen muur,
of raasde vooruit in snelle vloed, als golven
tot haast gedwongen door 't groot bevel: als legers
die, de roep van de trompet gehoorzamend
(legers ken je) zich achter 't vaandel scharen.
Zo zocht de vloeibare massa zich golf na golf
een weg, als ruisende stroom in de steilten,
zacht vloeiend door vlakten; Geen rots of heuvel
weerhield hen: zo nodig ondergronds of bochtig
dwalend als een slang ging elk voort,
licht kanalen slijpend in het slib;
Dit alles eer God de aarde droog verordende,
behalve binnen de oevers waar nu rivieren
stromen die eeuwig hun vochtige loop volbrengen.
God noemde het dorre element 'Aarde', en 'zeeën'
het grote waterbekken. En Hij zag
dat het goed was en sprak: "Laat nu de Aarde
groen gras voortbrengen, zaaddragend kruid,
vruchtbomen die vrucht dragen naar eigen aard
en die zelf hun zaad voor d' aarde bestemmen."
Amper zweeg Hij, of uit de naakte aarde,
tot dan leeg en woest, lelijk, onversierd,
ontsproot mals gras, dat met haar lieflijk groen
het aangezicht van de aarde bekleedde;
Dan kruid van ieder soort, dat plotseling bloeide
in verschillende kleuren, haar boezem verblijdend
met zoete geuren: nauwelijks bloesemden deze
of de wijnstok toonde zijn weelderige trossen,
de zwellende pompoen kroop voort, rechtop
stond het koren in slagorde op het veld,
de nederige struik en heester verwarden hun stekelhaar;
Als laatste rees ten dans het statig geboomte
en spreidde zijn takken vol fruit of bloesemjuwelen;
de heuvels werden met hoge bossen bekroond,
valleien en bronnen met grassen en ondergroei,
rivieren werden omzoomd. Zo leek de aarde
nu op de hemel, een waardige zetel voor God,
waar Hij verrukt kon dwalen en haar heilige
lommerplaatsen kon bezoeken: Ofschoon
Hij de aarde nog geen regen zond
of mens om haar te bewerken, rees dauwige mist
die haar en alle planten van het veld
sproeide die God, voor ze in d' aarde waren,
had geschapen, en elk kruid eer 't groeide
op de groene stengel; God zag: 't was goed.
Zo schouwden avond en morgen de derde dag.
Opnieuw sprak God: "Laat er Lichten zijn,
in 't uitspansel van de hemel, dag
en nacht verdelend; laat het tekens zijn
voor seizoenen, dagen en het verloop
van jaren; laat hen op mijn bevel fakkels zijn
wier taak het is vanuit het firmament
Licht te werpen op Aarde." Zo geschiedde.
En God maakte twee grote Lichten,
van groot nut voor de mens: de grootste
beheerste dag, de kleinste beurtelings nacht;
De Sterren plaatste Hij in 't firmament
om d' Aarde te verlichten, heerschappij
te voeren over wisselende dag en nacht
en Licht van Duister te scheiden. Zijn Grote Werk
overschouwend, zag God dat het goed was:
Het eerste hemelse lichaam dat Hij vormde,
was de Zon, aanvankelijk zonder licht
maar etherisch van aard, dan de Maan,
bolrond, dan sterren van iedere grootte. De hemel
overzaaide Hij dik met sterren: Verreweg
het grootste deel van 't Licht nam Hij uit Zijn
Wolkentroon en plaatste het in de zonneschijf
die, poreus gemaakt, het vloeibaar Licht
opdronk, maar vast genoeg was om de stralen
op te slaan in haar nu grote Lichtpaleis.
Als naar hun bron trekken andere sterren
daarheen om licht te putten uit gouden urnen
en daar verguldt de morgenster haar hoorns;
Elk vermeerdert eigen bescheiden licht
door kleuring en weerkaatsing, te ver verwijderd
voor 't menselijk oog dat dit verkleind ziet.
Die prachtige lamp werd eerst in 't oosten gezien
als heerser van de dag, die de einder
met schitterende stralen kleedde, vreugdevol
naar 't westen lopend langs de hemelweg:
voor haar dansten de grauwe schemering
en de Pleiaden, goedaardige invloed verspreidend.
Daartegenover in 't westen stond de maan
die in haar vol gelaat 't geleende licht
weerspiegelde, wat haar voldoende was.
Die afstand houdt ze tot het donker wordt,
dan straalt zij in het oosten op haar beurt;
Gewenteld om de grote hemelas
deelt zij haar heerschappij met duizend lichten:
duizend keer duizend zwakker flikkerende sterren,
de hemisfeer voor de eerste keer
tooiend met hun dalende en rijzende glans.
Zo kroonden avond en morgen de vierde dag.
En God sprak: "Laat in overvloed
de Wateren kruipend gedierte, levende zielen,
voortbrengen, en laat vogels hun vleugels
spreiden boven de Aarde in de hemel."
Hij schiep de grote walvissen en elke
levende ziel, al wat rondkroop, rijkelijk
naar soort voortgebracht door de Wateren;
En alle soorten gevleugelde vogels, en zag
dat 't goed was, en zegende hen en sprak hen toe:
"Wees vruchtbaar en vermenigvuldig U,
Vul de zeeën, meren en waterstromen,
en laat het gevogelte zich verspreiden op Aarde."
Dra wemelde elke zeestraat en zee, golf
en baai met ontelbaar broed en scholen
vis die met hun vinnen en glimmende schubben
onder de groene golven glijden, zo dicht
opeen dat ze een zeebank lijken; soms enkel,
soms samen, begrazen zij het zeewier, hun weiland,
en zwemmen door bosjes van koraal, of tonen
de zon kwiek hun golvend kleed, bedruppeld
met goud, wijl anderen kalm in paarlen schelpen
wachten op vloeibaar voedsel of geharnast
onder rotsen hun prooi begluren: Zeehond
en lenige dolfijn spelen in 't stille water;
Anderen beroeren met hun enorme omvang
de oceaan, met Leviatan als grootste
onder de levende schepsels als een kaap
uitgestrekt over de diepten, of zwemmend
lijkend op bewegend land; Zijn kieuwen
zuigen een zee op, zijn snuit spuwt die weer uit.
Ondertussen komen in warme grotten,
moerassen en oevers broedsels uit het ei
dat spoedig breekt en naakte jongen toont,
die, eens bevederd, zullen uitvliegen, de grond
luid vanuit een hoge wolk verachtend
terwijl zij subliem de lucht bezeilen. Op klippen
en in cedertoppen bouwen adelaar
en ooievaar hun horst: Sommige vogels
overvliegen ontspannen de streek; anderen,
wijzer, vliegen in formatie, bewust
van de seizoenen, met hun luchtkaravaan
vleugel aan vleugel elkaar steunend, hoog
over zeeën en landen. Zo maken de kranen
voorzichtig hun jaarlijkse reis, op winden gevoerd,
met ontelbare veren de luchtstreek beroerend
bij hun passage. Van tak tot tak springend
troostten kleinere vogels de wouden met zang
en spreidden hun geverfde veren totdat
het avond werd. Behalve de nobele nachtegaal:
die zong de hele nacht zijn tere lied.
Anderen baadden hun donzen borst in zilveren
meren en rivieren: de zwaan schikt trots
haar witte vleugels met gebogen nek
en roeit statig verder met vliezige poten.
Vaak verlaat zij het water, op stijve vlerken
wiekend naar de hoge hemel. Anderen
gaan op vaste grond: de roodgekamde
haan die d' ochtend kraait met zijn klaroen,
en hij wiens kleurige sleep met regenbogen
en sterrenogen is versierd. Het water
zo vol vis en de lucht vol vogels,
eerden avond en morgen de vijfde dag.
De zesde en laatste scheppingsdag brak aan
met avond- en ochtendharpen, toen God zei:
"Dat de Aarde levende zielen voortbrenge
naar haar aard: vee en kruipende dieren,
wilde beesten, elk naar soort!" De Aarde
opende gehoorzaam haar vruchtbare schoot,
en baarde in één keer talloze levende wezens,
perfect gevormd van leden en volgroeid.
Uit de bodem als uit zijn nest rees
het wilde beest naar zijn woonst in wildernis,
houtgewas, hol of kloof; Tussen bomen,
enkel of in paren, gingen zij:
het vee in velden en groene weiden; de enen
eenzaam, de anderen in grote kudden.
Nu brak het grasland open en half verscheen
de getaande leeuw, worstelend zijn klauwen
in d' aarde slaand om zich te bevrijden,
dan rechtverend en zijn manen schuddend;
Ook luipaard, lynx en tijger kwamen tevoorschijn
en wierpen als mollen verkruimelde aarde op
in hoopjes; 't Vertakte hoofd van 't kwieke hert
wroette zich vrij uit de grond, en Behemoth,
grootste Aardezoon, kon amper zijn massa
uit zijn vorm tillen: Wollig en blatend
rezen schapen als planten op; krokodil
en nijlpaard twijfelden tussen zee en land.
Al wat kruipt op aarde, insect of worm,
ontstond meteen, Die waaieren hun vleugels,
elk lidmaat gekleed in trotse livreien
van de zomer: goud en paars gevlekt,
azuur en groen; of trekken met lang lijf
een kronkelig spoor over de grond; Niet elk
een klein natuurgewrocht: sommige slangachtig
van wonderbaarlijke lengte en gewicht,
gekronkeld en voorzien van vleugels. De mier,
spaarzaam en vooruitziend, klein van stuk
maar met groot hart – wellicht eens 't model
voor een rechtvaardige maatschappij – leeft
verenigd met zijn volken in gemeenschap;
Vervolgens verschijnt zwermend de vrouwelijke bij
die haar echtgenoot voedt met heerlijke spijs
en wassen cellen bouwt gevuld met honing;
De overigen zijn te talrijk om te tellen:
je kent hun aard en gaf hun namen, nutteloos
om voor jezelf te herhalen; Ook de slang,
evenmin onbekend als listigste
dier van 't veld, soms enorm met ogen
van koper en woeste harige manen (jou echter
niet vijandig gezind, maar gehoorzaam
luisterend naar je stem als je ze roept).
De hemel straalde nu in al zijn glorie,
en de hand van de Eerste Beweger
stuurde zijn eerste banen: Aarde glimlachte
lieflijk in haar rijke dracht; Lucht,
Water, Aarde werden bevolkt door vogel,
vis en beest: vliegend, zwemmend, lopend,
veelvuldig: De zesde dag was niet volbracht
want 't meesterwerk ontbrak, het doel van alles:
een schepsel, verfijnder dan anderen, begiftigd
met goddelijke rede en rechtop lopend
dat met sereen hoofd en zelfkennis
kan heersen over anderen, en nobel
van hier met de hemel kan verkeren,
maar dankbaar erkent vanwaar dit Goede komt
en zijn hart, stem en ogen godvruchtig
daarheen richt om de Opperste Godheid
te eren die hem tot het voornaamste van al
Zijn werken maakte: Daarom sprak d' Almachtige
Eeuwige Vader (steeds alomtegenwoordig)
Zijn Zoon hoorbaar op deze manier toe:
"Laat ons nu mensen maken naar ons beeld
en onze gelijkenis, en laat hen heersen
over vis en vogel in zee en lucht,
dieren in 't veld en over al wat kruipt
over de grond van de hele aarde."
Na die uitspraak vormde Hij jou, Adam,
mens uit aardestof, en ademde
in je neusgaten de Levensadem;
Hij schiep jou naar het exacte beeld van God,
En zo ben jij een levende ziel geworden.
Man schiep Hij jou, je metgezel een vrouw;
Zegende vervolgens de mensheid en zei:
"Wees vruchtbaar, Vermenigvuldig U, en bevolk
de Aarde: tem ze, en heers over de vis
in de zee, de vogels in de lucht
en elk levend ding dat daar beweegt."
Na je schepping, ergens op een plaats
waarvoor geen naam bestond, bracht Hij je hier,
naar dit heerlijk oord, naar deze tuin,
beplant met Zijn bomen, zowel verrukkelijk
om te zien als om te proeven. Vrijgevig
schonk Hij jou hun heerlijke vruchten als voedsel,
in alle soorten die de Aarde opbrengt
in eindeloze variëteit; Slechts
van de boom der kennis van goed en kwaad
zul je niet proeven; Eet je ervan, dan straft
Hij je met de dood; Hoed je daarvoor
en beheers je eetlust zodat zonde
je niet verrast met Dood, haar duistere geleide.
Hier eindigde Hij, bekeek Zijn scheppingswerk
en zag dat alles goed was. Zo werden avond
en morgen van de zesde dag gevuld:
Niet eerder nochtans voordat de Schepper Zijn werk
staakte, ofschoon nog niet vermoeid, en naar
Zijn Hoog Verblijf ten hemel terugkeerde
om vandaar Zijn nieuw geschapen Wereld
als aangroei van Zijn Rijk te aanschouwen,
hoe het eruitzag vanop Zijn Troon, hoe goed,
hoe mooi het Zijn groots idee weerspiegelde.
Opwaarts reed Hij, toegejuicht, gevolgd
door de engelachtige harmonieën
van tienduizend harpen: Aarde en Lucht
weergalmden (dat herinner je je, omdat
je 't zelf hoorde), hemel en het gesternte
resoneerden, planeten stonden luisterend
stil, terwijl de praalstoet juichend steeg.
"Open, eeuwig levende poorten!" zongen zij,
"Open die levende Hemeldeuren; Laat binnen
de Grote Schepper die terugkeert van Zijn Werk,
Een Wereld! 't Sublieme werk van zes dagen;
Open U voortaan vaak: het is Gods Wil
om vaak 't verblijf der mensen te bezoeken;
Bekoord door hen zal Hij met regelmaat
gevleugelde gezanten sturen, dragers
van Zijn Goddelijke boodschap." Zo zong
de heerlijke stoet in zijn opgang. Hij
leidde hen door de Hemel, die zijn schitterende
poorten wijd opende naar Gods
eeuwig huis langs 't brede ruime pad
met gouden stof en sterrenplaveisel: Sterren
zoals jullie ze in de Melkweg zien
die nachtelijk zijn ronde baan beschrijft,
bestrooid met sterren. Nu brak op de Aarde
de zevende dag in Eden aan: de zon
ging onder en schemering kwam uit het oosten
als voorbode van de nacht. Toen naderde van
hemels heilige hoogste top (de Godentroon,
daar eeuwig veilig gevest) Gods Zoon en plaatste
zich naast zijn grote vader (die onzichtbaar,
als alomtegenwoordig zowel
ter plaatse was gebleven als had meegedaan
om als begin en einde van alle dingen
het Werk te overzien. Rustend nu,
zegende en heiligde Hij de zevende dag;
Rustend van al het werk die dag, maar niet
in heilig bewaarde stilte: de harp had werk
en rustte niet; de plechtige fluit en dulcimer
en alle zoetgevooisde blazers en geluiden
van goudbesnaarde harmonische instrumenten
vermengden zich met unisono koorgezang.
Uit gouden vaten stegen wierookwolken
op die de Berg verhulden. Gezangen
verhaalden over de schepping in zes dagen:
"Groot is Uw Werk, Jehova, oneindig Uw macht;
Welke gedachte of tong kan U bevatten,
Grootser nog na terugkeer uit de strijd
der gigantische engelen; de donder toonde
die dag uw grootsheid, maar groter nog is scheppen
dan schepping vernietigen. Wie kan U schaden,
Machtige Koning, of Uw Rijk beperken?
Moeiteloos weerde U de ijdele
plannen van de afvalligen af, die goddeloos
dachten U te kunnen vernederen
en de meerderheid van Uw vereerders
te kunnen verleiden. Wie U wil benadelen,
zal echter zichzelf ten spijt nog meer Uw Almacht
openbaren: het kwade van uw vijand
gebruikt U om er goedheid uit te scheppen.
Wees getuige van deze Nieuwe Wereld,
een andere hemel bij Hemels Poort, in zicht
gevest op kristallijne, glazen zee
van schier immense omvang met talrijke sterren,
elke ster misschien een wereld bestemd
om te bewonen; Slechts U kent hun getijden
en daartussen bevindt zich de Aarde
als zetel der mensen, rustend op haar Oceaan,
hun lieflijk dwaaloord. Driemaal gelukkig die mensen
en mensenzonen die God zo begunstigde,
geschapen naar Zijn beeld, om hier te wonen
en Hem te vereren; en als beloning
te mogen heersen over Zijn Werk op Aarde,
in zee en in de lucht, en te zorgen
voor meer heilige en rechtvaardige aanbidders:
drievoudig geluk wacht wie bewust volhardt."
Zo zongen zij en 't empyreum galmde
van halleluja's: zo vierde men sabbat.
Nu heb ik, denk ik, aan jouw verzoek voldaan:
Hoe deze wereld begon, hoe de dingen
vorm kregen en wat voor jouw herinnering
vanaf 't begin gebeurde; Onderwijs dit
aan je nageslacht; Zoek je iets anders
dat je begrip niet overstijgt, spreek dan.