SAMENVATTING TWEEDE BOEK ('The Argument')

"Het debat is begonnen, Satan overlegt of een nieuwe oorlog moet worden gewaagd voor het herstel van de Hemel; sommigen adviseren het, anderen ontraden het; een derde voorstel heeft de voorkeur, eerder door Satan genoemd: de waarheid achterhalen van die profetie of traditie in de Hemel betreffende een andere wereld, en een ander soort schepsel, gelijk of niet veel inferieur aan henzelf, dat rond deze tijd zou worden geschapen. Zij twijfelen wie op deze moeilijke zoektocht zal worden gestuurd. Satan, hun leider, kondigt aan de reis alleen te zullen ondernemen en wordt geëerd en toegejuicht. De raad is aldus beëindigd, de overigen gaan verschillende wegen naar verschillende bezigheden, geleid door hun neigingen, om de tijd door te brengen tot Satan terugkeert. Hij gaat op zijn tocht naar de poorten van de Hel, vindt ze gesloten, en ontmoet wie daar zit om ze te bewaken. Wanneer ze uiteindelijk worden geopend, ziet hij voor zich de grote kloof tussen de Hel en de Hemel; die hij moeizaam dient te doorkruisen, geleid door Chaos, de heerser van die plaats, en ontdekt dan de nieuwe Wereld die hij zocht."

 

Paradise Lost

John Milton (1674)


BOOK II

 

High on a throne of royal state, which far
Outshone the wealth of Ormus and of Ind,
Or where the gorgeous East with richest hand
Showers on her kings barbaric pearl and gold,
Satan exalted sat, by merit raised
To that bad eminence; and, from despair
Thus high uplifted beyond hope, aspires
Beyond thus high, insatiate to pursue
Vain war with Heaven; and, by success untaught,
10 His proud imaginations thus displayed:—

"Powers and Dominions, Deities of Heaven!—
For, since no deep within her gulf can hold
Immortal vigour, though oppressed and fallen,
I give not Heaven for lost: from this descent
Celestial Virtues rising will appear
More glorious and more dread than from no fall,
And trust themselves to fear no second fate!—
Me though just right, and the fixed laws of Heaven,
Did first create your leader—next, free choice
20 With what besides in council or in fight
Hath been achieved of merit—yet this loss,
Thus far at least recovered, hath much more
Established in a safe, unenvied throne,
Yielded with full consent. The happier state
In Heaven, which follows dignity, might draw
Envy from each inferior; but who here
Will envy whom the highest place exposes
Foremost to stand against the Thunderer's aim
Your bulwark, and condemns to greatest share
30 Of endless pain? Where there is, then, no good
For which to strive, no strife can grow up there
From faction: for none sure will claim in Hell
Precedence; none whose portion is so small
Of present pain that with ambitious mind
Will covet more! With this advantage, then,
To union, and firm faith, and firm accord,
More than can be in Heaven, we now return
To claim our just inheritance of old,
Surer to prosper than prosperity
40 Could have assured us; and by what best way,
Whether of open war or covert guile,
We now debate. Who can advise may speak."

He ceased; and next him Moloch, sceptred king,
Stood up—the strongest and the fiercest Spirit
That fought in Heaven, now fiercer by despair.
His trust was with th' Eternal to be deemed
Equal in strength, and rather than be less
Cared not to be at all; with that care lost
Went all his fear: of God, or Hell, or worse,
50 He recked not, and these words thereafter spake:
"My sentence is for open war. Of wiles,
More unexpert, I boast not: them let those
Contrive who need, or when they need; not now.
For, while they sit contriving, shall the rest—
Millions that stand in arms, and longing wait
The signal to ascend—sit lingering here,
Heaven's fugitives, and for their dwelling-place
Accept this dark opprobrious den of shame,
The prison of his tryranny who reigns
60 By our delay? No! let us rather choose,
Armed with Hell-flames and fury, all at once
O'er Heaven's high towers to force resistless way,
Turning our tortures into horrid arms
Against the Torturer; when, to meet the noise
Of his almighty engine, he shall hear
Infernal thunder, and, for lightning, see
Black fire and horror shot with equal rage
Among his Angels, and his throne itself
Mixed with Tartarean sulphur and strange fire,
70 His own invented torments. But perhaps
The way seems difficult, and steep to scale
With upright wing against a higher foe!
Let such bethink them, if the sleepy drench
Of that forgetful lake benumb not still,
That in our proper motion we ascend
Up to our native seat; descent and fall
To us is adverse. Who but felt of late,
When the fierce foe hung on our broken rear
Insulting, and pursued us through the Deep,
80 With what compulsion and laborious flight
We sunk thus low? Th' ascent is easy, then;
Th' event is feared! Should we again provoke
Our stronger, some worse way his wrath may find
To our destruction, if there be in Hell
Fear to be worse destroyed! What can be worse
Than to dwell here, driven out from bliss, condemned
In this abhorred deep to utter woe!
Where pain of unextinguishable fire
Must exercise us without hope of end
90 The vassals of his anger, when the scourge
Inexorably, and the torturing hour,
Calls us to penance? More destroyed than thus,
We should be quite abolished, and expire.
What fear we then? what doubt we to incense
His utmost ire? which, to the height enraged,
Will either quite consume us, and reduce
To nothing this essential—happier far
Than miserable to have eternal being!—
Or, if our substance be indeed divine,
100 And cannot cease to be, we are at worst
On this side nothing; and by proof we feel
Our power sufficient to disturb his Heaven,
And with perpetual inroads to alarm,
Though inaccessible, his fatal throne:
Which, if not victory, is yet revenge."
He ended frowning, and his look denounced
Desperate revenge, and battle dangerous
To less than gods. On th' other side up rose
Belial, in act more graceful and humane.
110 A fairer person lost not Heaven; he seemed
For dignity composed, and high exploit.
But all was false and hollow; though his tongue
Dropped manna, and could make the worse appear
The better reason, to perplex and dash
Maturest counsels: for his thoughts were low—
To vice industrious, but to nobler deeds
Timorous and slothful. Yet he pleased the ear,
And with persuasive accent thus began:—

"I should be much for open war, O Peers,
120 As not behind in hate, if what was urged
Main reason to persuade immediate war
Did not dissuade me most, and seem to cast
Ominous conjecture on the whole success;
When he who most excels in fact of arms,
In what he counsels and in what excels
Mistrustful, grounds his courage on despair
And utter dissolution, as the scope
Of all his aim, after some dire revenge.
First, what revenge? The towers of Heaven are filled
130 With armed watch, that render all access
Impregnable: oft on the bordering Deep
Encamp their legions, or with obscure wing
Scout far and wide into the realm of Night,
Scorning surprise. Or, could we break our way
By force, and at our heels all Hell should rise
With blackest insurrection to confound
Heaven's purest light, yet our great Enemy,
All incorruptible, would on his throne
Sit unpolluted, and th' ethereal mould,
140 Incapable of stain, would soon expel
Her mischief, and purge off the baser fire,
Victorious. Thus repulsed, our final hope
Is flat despair: we must exasperate
Th' Almighty Victor to spend all his rage;
And that must end us; that must be our cure—
To be no more. Sad cure! for who would lose,
Though full of pain, this intellectual being,
Those thoughts that wander through eternity,
To perish rather, swallowed up and lost
150 In the wide womb of uncreated Night,
Devoid of sense and motion? And who knows,
Let this be good, whether our angry Foe
Can give it, or will ever? How he can
Is doubtful; that he never will is sure.
Will he, so wise, let loose at once his ire,
Belike through impotence or unaware,
To give his enemies their wish, and end
Them in his anger whom his anger saves
To punish endless? 'Wherefore cease we, then?'
160 Say they who counsel war; 'we are decreed,
and destined to eternal woe;
Whatever doing, what can we suffer more,
What can we suffer worse?' Is this, then, worst—
Thus sitting, thus consulting, thus in arms?
What when we fled amain, pursued and struck
With Heaven's afflicting thunder, and besought
The Deep to shelter us? This Hell then seemed
A refuge from those wounds. Or when we lay
Chained on the burning lake? That sure was worse.
170 What if the breath that kindled those grim fires,
Awaked, should blow them into sevenfold rage,
And plunge us in the flames; or from above
Should intermitted vengeance arm again
His red right hand to plague us? What if all
Her stores were opened, and this firmament
Of Hell should spout her cataracts of fire,
Impendent horrors, threatening hideous fall
One day upon our heads; while we perhaps,
Designing or exhorting glorious war,
180 Caught in a fiery tempest, shall be hurled,
Each on his rock transfixed, the sport and prey
Or racking whirlwinds, or for ever sunk
Under yon boiling ocean, wrapt in chains,
There to converse with everlasting groans,
Unrespited, unpitied, unreprieved,
Ages of hopeless end? This would be worse.
War, therefore, open or concealed, alike
My voice dissuades; for what can force or guile
With him, or who deceive his mind, whose eye
190 Views all things at one view? He from Heaven's height
All these our motions vain sees and derides,
Not more almighty to resist our might
Than wise to frustrate all our plots and wiles.
Shall we, then, live thus vile—the race of Heaven
Thus trampled, thus expelled, to suffer here
Chains and these torments? Better these than worse,
By my advice; since fate inevitable
Subdues us, and omnipotent decree,
The Victor's will. To suffer, as to do,
200 Our strength is equal; nor the law unjust
That so ordains. This was at first resolved,
If we were wise, against so great a foe
Contending, and so doubtful what might fall.
I laugh when those who at the spear are bold
And venturous, if that fail them, shrink, and fear
What yet they know must follow—to endure
Exile, or ignominy, or bonds, or pain,
The sentence of their Conqueror. This is now
Our doom; which if we can sustain and bear,
210 Our Supreme Foe in time may much remit
His anger, and perhaps, thus far removed,
Not mind us not offending, satisfied
With what is punished; whence these raging fires
Will slacken, if his breath stir not their flames.
Our purer essence then will overcome
Their noxious vapour; or, inured, not feel;
Or, changed at length, and to the place conformed
In temper and in nature, will receive
Familiar the fierce heat; and, void of pain,
220 This horror will grow mild, this darkness light;
Besides what hope the never-ending flight
Of future days may bring, what chance, what change
Worth waiting—since our present lot appears
For happy though but ill, for ill not worst,
If we procure not to ourselves more woe."
Thus Belial, with words clothed in reason's garb,
Counselled ignoble ease and peaceful sloth,
Not peace; and after him thus Mammon spake:—

"Either to disenthrone the King of Heaven
230 We war, if war be best, or to regain
Our own right lost. Him to unthrone we then
May hope, when everlasting Fate shall yield
To fickle Chance, and Chaos judge the strife.
The former, vain to hope, argues as vain
The latter; for what place can be for us
Within Heaven's bound, unless Heaven's Lord supreme
We overpower? Suppose he should relent
And publish grace to all, on promise made
Of new subjection; with what eyes could we
240 Stand in his presence humble, and receive
Strict laws imposed, to celebrate his throne
With warbled hymns, and to his Godhead sing
Forced hallelujahs, while he lordly sits
Our envied sovereign, and his altar breathes
Ambrosial odours and ambrosial flowers,
Our servile offerings? This must be our task
In Heaven, this our delight. How wearisome
Eternity so spent in worship paid
To whom we hate! Let us not then pursue,
250 By force impossible, by leave obtained
Unacceptable, though in Heaven, our state
Of splendid vassalage; but rather seek
Our own good from ourselves, and from our own
Live to ourselves, though in this vast recess,
Free and to none accountable, preferring
Hard liberty before the easy yoke
Of servile pomp. Our greatness will appear
Then most conspicuous when great things of small,
Useful of hurtful, prosperous of adverse,
260 We can create, and in what place soe'er
Thrive under evil, and work ease out of pain
Through labour and endurance. This deep world
Of darkness do we dread? How oft amidst
Thick clouds and dark doth Heaven's all-ruling Sire
Choose to reside, his glory unobscured,
And with the majesty of darkness round
Covers his throne, from whence deep thunders roar.
Mustering their rage, and Heaven resembles Hell!
As he our darkness, cannot we his light
270 Imitate when we please? This desert soil
Wants not her hidden lustre, gems and gold;
Nor want we skill or art from whence to raise
Magnificence; and what can Heaven show more?
Our torments also may, in length of time,
Become our elements, these piercing fires
As soft as now severe, our temper changed
Into their temper; which must needs remove
The sensible of pain. All things invite
To peaceful counsels, and the settled state
280 Of order, how in safety best we may
Compose our present evils, with regard
Of what we are and where, dismissing quite
All thoughts of war. Ye have what I advise."

He scarce had finished, when such murmur filled
Th' assembly as when hollow rocks retain
The sound of blustering winds, which all night long
Had roused the sea, now with hoarse cadence lull
Seafaring men o'erwatched, whose bark by chance
Or pinnace, anchors in a craggy bay
290 After the tempest. Such applause was heard
As Mammon ended, and his sentence pleased,
Advising peace: for such another field
They dreaded worse than Hell; so much the fear
Of thunder and the sword of Michael
Wrought still within them; and no less desire
To found this nether empire, which might rise,
By policy and long process of time,
In emulation opposite to Heaven.
Which when Beelzebub perceived—than whom,
300 Satan except, none higher sat—with grave
Aspect he rose, and in his rising seemed
A pillar of state. Deep on his front engraven
Deliberation sat, and public care;
And princely counsel in his face yet shone,
Majestic, though in ruin. Sage he stood
With Atlantean shoulders, fit to bear
The weight of mightiest monarchies; his look
Drew audience and attention still as night
Or summer's noontide air, while thus he spake:—

310 "Thrones and Imperial Powers, Offspring of Heaven,
Ethereal Virtues! or these titles now
Must we renounce, and, changing style, be called
Princes of Hell? for so the popular vote
Inclines—here to continue, and build up here
A growing empire; doubtless! while we dream,
And know not that the King of Heaven hath doomed
This place our dungeon, not our safe retreat
Beyond his potent arm, to live exempt
From Heaven's high jurisdiction, in new league
320 Banded against his throne, but to remain
In strictest bondage, though thus far removed,
Under th' inevitable curb, reserved
His captive multitude. For he, to be sure,
In height or depth, still first and last will reign
Sole king, and of his kingdom lose no part
By our revolt, but over Hell extend
His empire, and with iron sceptre rule
Us here, as with his golden those in Heaven.
What sit we then projecting peace and war?
330 War hath determined us and foiled with loss
Irreparable; terms of peace yet none
Vouchsafed or sought; for what peace will be given
To us enslaved, but custody severe,
And stripes and arbitrary punishment
Inflicted? and what peace can we return,
But, to our power, hostility and hate,
Untamed reluctance, and revenge, though slow,
Yet ever plotting how the Conqueror least
May reap his conquest, and may least rejoice
340 In doing what we most in suffering feel?
Nor will occasion want, nor shall we need
With dangerous expedition to invade
Heaven, whose high walls fear no assault or siege,
Or ambush from the Deep. What if we find
Some easier enterprise? There is a place
(If ancient and prophetic fame in Heaven
Err not)—another World, the happy seat
Of some new race, called Man, about this time
To be created like to us, though less
350 In power and excellence, but favoured more
Of him who rules above; so was his will
Pronounced among the Gods, and by an oath
That shook Heaven's whole circumference confirmed.
Thither let us bend all our thoughts, to learn
What creatures there inhabit, of what mould
Or substance, how endued, and what their power
And where their weakness: how attempted best,
By force of subtlety. Though Heaven be shut,
And Heaven's high Arbitrator sit secure
360 In his own strength, this place may lie exposed,
The utmost border of his kingdom, left
To their defence who hold it: here, perhaps,
Some advantageous act may be achieved
By sudden onset—either with Hell-fire
To waste his whole creation, or possess
All as our own, and drive, as we were driven,
The puny habitants; or, if not drive,
Seduce them to our party, that their God
May prove their foe, and with repenting hand
370 Abolish his own works. This would surpass
Common revenge, and interrupt his joy
In our confusion, and our joy upraise
In his disturbance; when his darling sons,
Hurled headlong to partake with us, shall curse
Their frail original, and faded bliss—
Faded so soon! Advise if this be worth
Attempting, or to sit in darkness here
Hatching vain empires." Thus Beelzebub
Pleaded his devilish counsel—first devised
380 By Satan, and in part proposed: for whence,
But from the author of all ill, could spring
So deep a malice, to confound the race
Of mankind in one root, and Earth with Hell
To mingle and involve, done all to spite
The great Creator? But their spite still serves
His glory to augment. The bold design
Pleased highly those infernal States, and joy
Sparkled in all their eyes: with full assent
They vote: whereat his speech he thus renews:—
390 "Well have ye judged, well ended long debate,
Synod of Gods, and, like to what ye are,
Great things resolved, which from the lowest deep
Will once more lift us up, in spite of fate,
Nearer our ancient seat—perhaps in view
Of those bright confines, whence, with neighbouring arms,
And opportune excursion, we may chance
Re-enter Heaven; or else in some mild zone
Dwell, not unvisited of Heaven's fair light,
Secure, and at the brightening orient beam
400 Purge off this gloom: the soft delicious air,
To heal the scar of these corrosive fires,
Shall breathe her balm. But, first, whom shall we send
In search of this new World? whom shall we find
Sufficient? who shall tempt with wandering feet
The dark, unbottomed, infinite Abyss,
And through the palpable obscure find out
His uncouth way, or spread his airy flight,
Upborne with indefatigable wings
Over the vast abrupt, ere he arrive
410 The happy Isle? What strength, what art, can then
Suffice, or what evasion bear him safe,
Through the strict senteries and stations thick
Of Angels watching round? Here he had need
All circumspection: and we now no less
Choice in our suffrage; for on whom we send
The weight of all, and our last hope, relies."

This said, he sat; and expectation held
His look suspense, awaiting who appeared
To second, or oppose, or undertake
420 The perilous attempt. But all sat mute,
Pondering the danger with deep thoughts; and each
In other's countenance read his own dismay,
Astonished. None among the choice and prime
Of those Heaven-warring champions could be found
So hardy as to proffer or accept,
Alone, the dreadful voyage; till, at last,
Satan, whom now transcendent glory raised
Above his fellows, with monarchal pride
Conscious of highest worth, unmoved thus spake:—

430 "O Progeny of Heaven! Empyreal Thrones!
With reason hath deep silence and demur
Seized us, though undismayed. Long is the way
And hard, that out of Hell leads up to light.
Our prison strong, this huge convex of fire,
Outrageous to devour, immures us round
Ninefold; and gates of burning adamant,
Barred over us, prohibit all egress.
These passed, if any pass, the void profound
Of unessential Night receives him next,
440 Wide-gaping, and with utter loss of being
Threatens him, plunged in that abortive gulf.
If thence he scape, into whatever world,
Or unknown region, what remains him less
Than unknown dangers, and as hard escape?
But I should ill become this throne, O Peers,
And this imperial sovereignty, adorned
With splendour, armed with power, if aught proposed
And judged of public moment in the shape
Of difficulty or danger, could deter
450 Me from attempting. Wherefore do I assume
These royalties, and not refuse to reign,
Refusing to accept as great a share
Of hazard as of honour, due alike
To him who reigns, and so much to him due
Of hazard more as he above the rest
High honoured sits? Go, therefore, mighty Powers,
Terror of Heaven, though fallen; intend at home,
While here shall be our home, what best may ease
The present misery, and render Hell
460 More tolerable; if there be cure or charm
To respite, or deceive, or slack the pain
Of this ill mansion: intermit no watch
Against a wakeful foe, while I abroad
Through all the coasts of dark destruction seek
Deliverance for us all. This enterprise
None shall partake with me." Thus saying, rose
The Monarch, and prevented all reply;
Prudent lest, from his resolution raised,
Others among the chief might offer now,
470 Certain to be refused, what erst they feared,
And, so refused, might in opinion stand
His rivals, winning cheap the high repute
Which he through hazard huge must earn. But they
Dreaded not more th' adventure than his voice
Forbidding; and at once with him they rose.
Their rising all at once was as the sound
Of thunder heard remote. Towards him they bend
With awful reverence prone, and as a God
Extol him equal to the Highest in Heaven.
480 Nor failed they to express how much they praised
That for the general safety he despised
His own: for neither do the Spirits damned
Lose all their virtue; lest bad men should boast
Their specious deeds on earth, which glory excites,
Or close ambition varnished o'er with zeal.

Thus they their doubtful consultations dark
Ended, rejoicing in their matchless Chief:
As, when from mountain-tops the dusky clouds
Ascending, while the north wind sleeps, o'erspread
490 Heaven's cheerful face, the louring element
Scowls o'er the darkened landscape snow or shower,
If chance the radiant sun, with farewell sweet,
Extend his evening beam, the fields revive,
The birds their notes renew, and bleating herds
Attest their joy, that hill and valley rings.
O shame to men! Devil with devil damned
Firm concord holds; men only disagree
Of creatures rational, though under hope
Of heavenly grace, and, God proclaiming peace,
500 Yet live in hatred, enmity, and strife
Among themselves, and levy cruel wars
Wasting the earth, each other to destroy:
As if (which might induce us to accord)
Man had not hellish foes enow besides,
That day and night for his destruction wait!

The Stygian council thus dissolved; and forth
In order came the grand infernal Peers:
Midst came their mighty Paramount, and seemed
Alone th' antagonist of Heaven, nor less
510 Than Hell's dread Emperor, with pomp supreme,
And god-like imitated state: him round
A globe of fiery Seraphim enclosed
With bright emblazonry, and horrent arms.
Then of their session ended they bid cry
With trumpet's regal sound the great result:
Toward the four winds four speedy Cherubim
Put to their mouths the sounding alchemy,
By herald's voice explained; the hollow Abyss
Heard far and wide, and all the host of Hell
520 With deafening shout returned them loud acclaim.
Thence more at ease their minds, and somewhat raised
By false presumptuous hope, the ranged Powers
Disband; and, wandering, each his several way
Pursues, as inclination or sad choice
Leads him perplexed, where he may likeliest find
Truce to his restless thoughts, and entertain
The irksome hours, till his great Chief return.
Part on the plain, or in the air sublime,
Upon the wing or in swift race contend,
530 As at th' Olympian games or Pythian fields;
Part curb their fiery steeds, or shun the goal
With rapid wheels, or fronted brigades form:
As when, to warn proud cities, war appears
Waged in the troubled sky, and armies rush
To battle in the clouds; before each van
Prick forth the airy knights, and couch their spears,
Till thickest legions close; with feats of arms
From either end of heaven the welkin burns.
Others, with vast Typhoean rage, more fell,
540 Rend up both rocks and hills, and ride the air
In whirlwind; Hell scarce holds the wild uproar:—
As when Alcides, from Oechalia crowned
With conquest, felt th' envenomed robe, and tore
Through pain up by the roots Thessalian pines,
And Lichas from the top of Oeta threw
Into th' Euboic sea. Others, more mild,
Retreated in a silent valley, sing
With notes angelical to many a harp
Their own heroic deeds, and hapless fall
550 By doom of battle, and complain that Fate
Free Virtue should enthrall to Force or Chance.
Their song was partial; but the harmony
(What could it less when Spirits immortal sing?)
Suspended Hell, and took with ravishment
The thronging audience. In discourse more sweet
(For Eloquence the Soul, Song charms the Sense)
Others apart sat on a hill retired,
In thoughts more elevate, and reasoned high
Of Providence, Foreknowledge, Will, and Fate—
560 Fixed fate, free will, foreknowledge absolute,
And found no end, in wandering mazes lost.
Of good and evil much they argued then,
Of happiness and final misery,
Passion and apathy, and glory and shame:
Vain wisdom all, and false philosophy!—
Yet, with a pleasing sorcery, could charm
Pain for a while or anguish, and excite
Fallacious hope, or arm th' obdured breast
With stubborn patience as with triple steel.

570 Another part, in squadrons and gross bands,
On bold adventure to discover wide
That dismal world, if any clime perhaps
Might yield them easier habitation, bend
Four ways their flying march, along the banks
Of four infernal rivers, that disgorge
Into the burning lake their baleful streams—
Abhorred Styx, the flood of deadly hate;
Sad Acheron of sorrow, black and deep;
Cocytus, named of lamentation loud
580 Heard on the rueful stream; fierce Phlegeton,
Whose waves of torrent fire inflame with rage.
Far off from these, a slow and silent stream,
Lethe, the river of oblivion, rolls
Her watery labyrinth, whereof who drinks
Forthwith his former state and being forgets—
Forgets both joy and grief, pleasure and pain.
Beyond this flood a frozen continent
Lies dark and wild, beat with perpetual storms
Of whirlwind and dire hail, which on firm land
590 Thaws not, but gathers heap, and ruin seems
Of ancient pile; all else deep snow and ice,
A gulf profound as that Serbonian bog
Betwixt Damiata and Mount Casius old,
Where armies whole have sunk: the parching air
Burns frore, and cold performs th' effect of fire.
Thither, by harpy-footed Furies haled,
At certain revolutions all the damned
Are brought; and feel by turns the bitter change
Of fierce extremes, extremes by change more fierce,
600 From beds of raging fire to starve in ice
Their soft ethereal warmth, and there to pine
Immovable, infixed, and frozen round
Periods of time,—thence hurried back to fire.
They ferry over this Lethean sound
Both to and fro, their sorrow to augment,
And wish and struggle, as they pass, to reach
The tempting stream, with one small drop to lose
In sweet forgetfulness all pain and woe,
All in one moment, and so near the brink;
610 But Fate withstands, and, to oppose th' attempt,
Medusa with Gorgonian terror guards
The ford, and of itself the water flies
All taste of living wight, as once it fled
The lip of Tantalus. Thus roving on
In confused march forlorn, th' adventurous bands,
With shuddering horror pale, and eyes aghast,
Viewed first their lamentable lot, and found
No rest. Through many a dark and dreary vale
They passed, and many a region dolorous,
620 O'er many a frozen, many a fiery alp,
Rocks, caves, lakes, fens, bogs, dens, and shades of death—
A universe of death, which God by curse
Created evil, for evil only good;
Where all life dies, death lives, and Nature breeds,
Perverse, all monstrous, all prodigious things,
Abominable, inutterable, and worse
Than fables yet have feigned or fear conceived,
Gorgons, and Hydras, and Chimeras dire.

Meanwhile the Adversary of God and Man,
630 Satan, with thoughts inflamed of highest design,
Puts on swift wings, and toward the gates of Hell
Explores his solitary flight: sometimes
He scours the right hand coast, sometimes the left;
Now shaves with level wing the deep, then soars
Up to the fiery concave towering high.
As when far off at sea a fleet descried
Hangs in the clouds, by equinoctial winds
Close sailing from Bengala, or the isles
Of Ternate and Tidore, whence merchants bring
640 Their spicy drugs; they on the trading flood,
Through the wide Ethiopian to the Cape,
Ply stemming nightly toward the pole: so seemed
Far off the flying Fiend. At last appear
Hell-bounds, high reaching to the horrid roof,
And thrice threefold the gates; three folds were brass,
Three iron, three of adamantine rock,
Impenetrable, impaled with circling fire,
Yet unconsumed. Before the gates there sat
On either side a formidable Shape.
650 The one seemed woman to the waist, and fair,
But ended foul in many a scaly fold,
Voluminous and vast—a serpent armed
With mortal sting. About her middle round
A cry of Hell-hounds never-ceasing barked
With wide Cerberean mouths full loud, and rung
A hideous peal; yet, when they list, would creep,
If aught disturbed their noise, into her womb,
And kennel there; yet there still barked and howled
Within unseen. Far less abhorred than these
660 Vexed Scylla, bathing in the sea that parts
Calabria from the hoarse Trinacrian shore;
Nor uglier follow the night-hag, when, called
In secret, riding through the air she comes,
Lured with the smell of infant blood, to dance
With Lapland witches, while the labouring moon
Eclipses at their charms. The other Shape—
If shape it might be called that shape had none
Distinguishable in member, joint, or limb;
Or substance might be called that shadow seemed,
670 For each seemed either—black it stood as Night,
Fierce as ten Furies, terrible as Hell,
And shook a dreadful dart: what seemed his head
The likeness of a kingly crown had on.
Satan was now at hand, and from his seat
The monster moving onward came as fast
With horrid strides; Hell trembled as he strode.
Th' undaunted Fiend what this might be admired—
Admired, not feared (God and his Son except,
Created thing naught valued he nor shunned),
680 And with disdainful look thus first began:—

"Whence and what art thou, execrable Shape,
That dar'st, though grim and terrible, advance
Thy miscreated front athwart my way
To yonder gates? Through them I mean to pass,
That be assured, without leave asked of thee.
Retire; or taste thy folly, and learn by proof,
Hell-born, not to contend with Spirits of Heaven."
To whom the Goblin, full of wrath, replied:—
"Art thou that traitor Angel? art thou he,
690 Who first broke peace in Heaven and faith, till then
Unbroken, and in proud rebellious arms
Drew after him the third part of Heaven's sons,
Conjured against the Highest—for which both thou
And they, outcast from God, are here condemned
To waste eternal days in woe and pain?
And reckon'st thou thyself with Spirits of Heaven
Hell-doomed, and breath'st defiance here and scorn,
Where I reign king, and, to enrage thee more,
Thy king and lord? Back to thy punishment,
700 False fugitive; and to thy speed add wings,
Lest with a whip of scorpions I pursue
Thy lingering, or with one stroke of this dart
Strange horror seize thee, and pangs unfelt before."
So spake the grisly Terror, and in shape,
So speaking and so threatening, grew tenfold,
More dreadful and deform. On th' other side,
Incensed with indignation, Satan stood
Unterrified, and like a comet burned,
That fires the length of Ophiuchus huge
710 In th' arctic sky, and from his horrid hair
Shakes pestilence and war. Each at the head
Levelled his deadly aim; their fatal hands
No second stroke intend; and such a frown
Each cast at th' other as when two black clouds,
With heaven's artillery fraught, came rattling on
Over the Caspian,—then stand front to front
Hovering a space, till winds the signal blow
To join their dark encounter in mid-air.
So frowned the mighty combatants that Hell
720 Grew darker at their frown; so matched they stood;
For never but once more was wither like
To meet so great a foe. And now great deeds
Had been achieved, whereof all Hell had rung,
Had not the snaky Sorceress, that sat
Fast by Hell-gate and kept the fatal key,
Risen, and with hideous outcry rushed between.
"O father, what intends thy hand," she cried,
"Against thy only son? What fury, O son,
Possesses thee to bend that mortal dart
730 Against thy father's head? And know'st for whom?
For him who sits above, and laughs the while
At thee, ordained his drudge to execute
Whate'er his wrath, which he calls justice, bids—
His wrath, which one day will destroy ye both!"
She spake, and at her words the hellish Pest
Forbore: then these to her Satan returned:—
"So strange thy outcry, and thy words so strange
Thou interposest, that my sudden hand,
Prevented, spares to tell thee yet by deeds
740 What it intends, till first I know of thee
What thing thou art, thus double-formed, and why,
In this infernal vale first met, thou call'st
Me father, and that phantasm call'st my son.
I know thee not, nor ever saw till now
Sight more detestable than him and thee."
T' whom thus the Portress of Hell-gate replied:—
"Hast thou forgot me, then; and do I seem
Now in thine eye so foul?—once deemed so fair
In Heaven, when at th' assembly, and in sight
750 Of all the Seraphim with thee combined
In bold conspiracy against Heaven's King,
All on a sudden miserable pain
Surprised thee, dim thine eyes and dizzy swum
In darkness, while thy head flames thick and fast
Threw forth, till on the left side opening wide,
Likest to thee in shape and countenance bright,
Then shining heavenly fair, a goddess armed,
Out of thy head I sprung. Amazement seized
All th' host of Heaven; back they recoiled afraid
760 At first, and called me Sin, and for a sign
Portentous held me; but, familiar grown,
I pleased, and with attractive graces won
The most averse—thee chiefly, who, full oft
Thyself in me thy perfect image viewing,
Becam'st enamoured; and such joy thou took'st
With me in secret that my womb conceived
A growing burden. Meanwhile war arose,
And fields were fought in Heaven: wherein remained
(For what could else?) to our Almighty Foe
770 Clear victory; to our part loss and rout
Through all the Empyrean. Down they fell,
Driven headlong from the pitch of Heaven, down
Into this Deep; and in the general fall
I also: at which time this powerful key
Into my hands was given, with charge to keep
These gates for ever shut, which none can pass
Without my opening. Pensive here I sat
Alone; but long I sat not, till my womb,
Pregnant by thee, and now excessive grown,
780 Prodigious motion felt and rueful throes.
At last this odious offspring whom thou seest,
Thine own begotten, breaking violent way,
Tore through my entrails, that, with fear and pain
Distorted, all my nether shape thus grew
Transformed: but he my inbred enemy
Forth issued, brandishing his fatal dart,
Made to destroy. I fled, and cried out Death!
Hell trembled at the hideous name, and sighed
From all her caves, and back resounded Death!
790 I fled; but he pursued (though more, it seems,
Inflamed with lust than rage), and, swifter far,
Me overtook, his mother, all dismayed,
And, in embraces forcible and foul
Engendering with me, of that rape begot
These yelling monsters, that with ceaseless cry
Surround me, as thou saw'st—hourly conceived
And hourly born, with sorrow infinite
To me; for, when they list, into the womb
That bred them they return, and howl, and gnaw
800 My bowels, their repast; then, bursting forth
Afresh, with conscious terrors vex me round,
That rest or intermission none I find.
Before mine eyes in opposition sits
Grim Death, my son and foe, who set them on,
And me, his parent, would full soon devour
For want of other prey, but that he knows
His end with mine involved, and knows that I
Should prove a bitter morsel, and his bane,
Whenever that shall be: so Fate pronounced.
810 But thou, O father, I forewarn thee, shun
His deadly arrow; neither vainly hope
To be invulnerable in those bright arms,
Through tempered heavenly; for that mortal dint,
Save he who reigns above, none can resist."

She finished; and the subtle Fiend his lore
Soon learned, now milder, and thus answered smooth:—

"Dear daughter—since thou claim'st me for thy sire,
And my fair son here show'st me, the dear pledge
Of dalliance had with thee in Heaven, and joys
820 Then sweet, now sad to mention, through dire change
Befallen us unforeseen, unthought-of—know,
I come no enemy, but to set free
From out this dark and dismal house of pain
Both him and thee, and all the heavenly host
Of Spirits that, in our just pretences armed,
Fell with us from on high. From them I go
This uncouth errand sole, and one for all
Myself expose, with lonely steps to tread
Th' unfounded Deep, and through the void immense
830 To search, with wandering quest, a place foretold
Should be—and, by concurring signs, ere now
Created vast and round—a place of bliss
In the purlieus of Heaven; and therein placed
A race of upstart creatures, to supply
Perhaps our vacant room, though more removed,
Lest Heaven, surcharged with potent multitude,
Might hap to move new broils. Be this, or aught
Than this more secret, now designed, I haste
To know; and, this once known, shall soon return,
840 And bring ye to the place where thou and Death
Shall dwell at ease, and up and down unseen
Wing silently the buxom air, embalmed
With odours. There ye shall be fed and filled
Immeasurably; all things shall be your prey."

He ceased; for both seemed highly pleased, and Death
Grinned horrible a ghastly smile, to hear
His famine should be filled, and blessed his maw
Destined to that good hour. No less rejoiced
His mother bad, and thus bespake her sire:—

850 "The key of this infernal Pit, by due
And by command of Heaven's all-powerful King,
I keep, by him forbidden to unlock
These adamantine gates; against all force
Death ready stands to interpose his dart,
Fearless to be o'ermatched by living might.
But what owe I to his commands above,
Who hates me, and hath hither thrust me down
Into this gloom of Tartarus profound,
To sit in hateful office here confined,
860 Inhabitant of Heaven and heavenly born—
Here in perpetual agony and pain,
With terrors and with clamours compassed round
Of mine own brood, that on my bowels feed?
Thou art my father, thou my author, thou
My being gav'st me; whom should I obey
But thee? whom follow? Thou wilt bring me soon
To that new world of light and bliss, among
The gods who live at ease, where I shall reign
At thy right hand voluptuous, as beseems
870 Thy daughter and thy darling, without end."

Thus saying, from her side the fatal key,
Sad instrument of all our woe, she took;
And, towards the gate rolling her bestial train,
Forthwith the huge portcullis high up-drew,
Which, but herself, not all the Stygian Powers
Could once have moved; then in the key-hole turns
Th' intricate wards, and every bolt and bar
Of massy iron or solid rock with ease
Unfastens. On a sudden open fly,
880 With impetuous recoil and jarring sound,
Th' infernal doors, and on their hinges grate
Harsh thunder, that the lowest bottom shook
Of Erebus. She opened; but to shut
Excelled her power: the gates wide open stood,
That with extended wings a bannered host,
Under spread ensigns marching, mibht pass through
With horse and chariots ranked in loose array;
So wide they stood, and like a furnace-mouth
Cast forth redounding smoke and ruddy flame.
890 Before their eyes in sudden view appear
The secrets of the hoary Deep—a dark
Illimitable ocean, without bound,
Without dimension; where length, breadth, and height,
And time, and place, are lost; where eldest Night
And Chaos, ancestors of Nature, hold
Eternal anarchy, amidst the noise
Of endless wars, and by confusion stand.
For Hot, Cold, Moist, and Dry, four champions fierce,
Strive here for mastery, and to battle bring
900 Their embryon atoms: they around the flag
Of each his faction, in their several clans,
Light-armed or heavy, sharp, smooth, swift, or slow,
Swarm populous, unnumbered as the sands
Of Barca or Cyrene's torrid soil,
Levied to side with warring winds, and poise
Their lighter wings. To whom these most adhere
He rules a moment: Chaos umpire sits,
And by decision more embroils the fray
By which he reigns: next him, high arbiter,
910 Chance governs all. Into this wild Abyss,
The womb of Nature, and perhaps her grave,
Of neither sea, nor shore, nor air, nor fire,
But all these in their pregnant causes mixed
Confusedly, and which thus must ever fight,
Unless th' Almighty Maker them ordain
His dark materials to create more worlds—
Into this wild Abyss the wary Fiend
Stood on the brink of Hell and looked a while,
Pondering his voyage; for no narrow frith
920 He had to cross. Nor was his ear less pealed
With noises loud and ruinous (to compare
Great things with small) than when Bellona storms
With all her battering engines, bent to rase
Some capital city; or less than if this frame
Of Heaven were falling, and these elements
In mutiny had from her axle torn
The steadfast Earth. At last his sail-broad vans
He spread for flight, and, in the surging smoke
Uplifted, spurns the ground; thence many a league,
930 As in a cloudy chair, ascending rides
Audacious; but, that seat soon failing, meets
A vast vacuity. All unawares,
Fluttering his pennons vain, plumb-down he drops
Ten thousand fathom deep, and to this hour
Down had been falling, had not, by ill chance,
The strong rebuff of some tumultuous cloud,
Instinct with fire and nitre, hurried him
As many miles aloft. That fury stayed—
Quenched in a boggy Syrtis, neither sea,
940 Nor good dry land—nigh foundered, on he fares,
Treading the crude consistence, half on foot,
Half flying; behoves him now both oar and sail.
As when a gryphon through the wilderness
With winged course, o'er hill or moory dale,
Pursues the Arimaspian, who by stealth
Had from his wakeful custody purloined
The guarded gold; so eagerly the Fiend
O'er bog or steep, through strait, rough, dense, or rare,
With head, hands, wings, or feet, pursues his way,
950 And swims, or sinks, or wades, or creeps, or flies.
At length a universal hubbub wild
Of stunning sounds, and voices all confused,
Borne through the hollow dark, assaults his ear
With loudest vehemence. Thither he plies
Undaunted, to meet there whatever Power
Or Spirit of the nethermost Abyss
Might in that noise reside, of whom to ask
Which way the nearest coast of darkness lies
Bordering on light; when straight behold the throne
960 Of Chaos, and his dark pavilion spread
Wide on the wasteful Deep! With him enthroned
Sat sable-vested Night, eldest of things,
The consort of his reign; and by them stood
Orcus and Ades, and the dreaded name
Of Demogorgon; Rumour next, and Chance,
And Tumult, and Confusion, all embroiled,
And Discord with a thousand various mouths.

T' whom Satan, turning boldly, thus:—"Ye Powers
And Spirits of this nethermost Abyss,
970 Chaos and ancient Night, I come no spy
With purpose to explore or to disturb
The secrets of your realm; but, by constraint
Wandering this darksome desert, as my way
Lies through your spacious empire up to light,
Alone and without guide, half lost, I seek,
What readiest path leads where your gloomy bounds
Confine with Heaven; or, if some other place,
From your dominion won, th' Ethereal King
Possesses lately, thither to arrive
980 I travel this profound. Direct my course:
Directed, no mean recompense it brings
To your behoof, if I that region lost,
All usurpation thence expelled, reduce
To her original darkness and your sway
(Which is my present journey), and once more
Erect the standard there of ancient Night.
Yours be th' advantage all, mine the revenge!"

Thus Satan; and him thus the Anarch old,
With faltering speech and visage incomposed,
990 Answered: "I know thee, stranger, who thou art—
That mighty leading Angel, who of late
Made head against Heaven's King, though overthrown.
I saw and heard; for such a numerous host
Fled not in silence through the frighted Deep,
With ruin upon ruin, rout on rout,
Confusion worse confounded; and Heaven-gates
Poured out by millions her victorious bands,
Pursuing. I upon my frontiers here
Keep residence; if all I can will serve
1000 That little which is left so to defend,
Encroached on still through our intestine broils
Weakening the sceptre of old Night: first, Hell,
Your dungeon, stretching far and wide beneath;
Now lately Heaven and Earth, another world
Hung o'er my realm, linked in a golden chain
To that side Heaven from whence your legions fell!
If that way be your walk, you have not far;
So much the nearer danger. Go, and speed;
Havoc, and spoil, and ruin, are my gain."

1010 He ceased; and Satan stayed not to reply,
But, glad that now his sea should find a shore,
With fresh alacrity and force renewed
Springs upward, like a pyramid of fire,
Into the wild expanse, and through the shock
Of fighting elements, on all sides round
Environed, wins his way; harder beset
And more endangered than when Argo passed
Through Bosporus betwixt the justling rocks,
Or when Ulysses on the larboard shunned
1020 Charybdis, and by th' other whirlpool steered.
So he with difficulty and labour hard
Moved on, with difficulty and labour he;
But, he once passed, soon after, when Man fell,
Strange alteration! Sin and Death amain,
Following his track (such was the will of Heaven)
Paved after him a broad and beaten way
Over the dark Abyss, whose boiling gulf
Tamely endured a bridge of wondrous length,
From Hell continued, reaching th' utmost orb
1030 Of this frail World; by which the Spirits perverse
With easy intercourse pass to and fro
To tempt or punish mortals, except whom
God and good Angels guard by special grace.

But now at last the sacred influence
Of light appears, and from the walls of Heaven
Shoots far into the bosom of dim Night
A glimmering dawn. Here Nature first begins
Her farthest verge, and Chaos to retire,
As from her outmost works, a broken foe,
1040 With tumult less and with less hostile din;
That Satan with less toil, and now with ease,
Wafts on the calmer wave by dubious light,
And, like a weather-beaten vessel, holds
Gladly the port, though shrouds and tackle torn;
Or in the emptier waste, resembling air,
Weighs his spread wings, at leisure to behold
Far off th' empyreal Heaven, extended wide
In circuit, undetermined square or round,
With opal towers and battlements adorned
1050 Of living sapphire, once his native seat;
And, fast by, hanging in a golden chain,
This pendent World, in bigness as a star
Of smallest magnitude close by the moon.
Thither, full fraught with mischievous revenge,
1055 Accursed, and in a cursed hour, he hies.

 

 

Het paradijs verloren

Nederlandse vertaling © Jules Grandgagnage (2021)


BOEK II


Hoog op een troon van koninklijke staat
die Ormuz' en India's pracht overstraalde
of het schatrijk Oosten dat met gulle hand
haar koning barbaars goud en parels schenkt,
zetelde Satan, door eigen verdienste verheven
tot deze kwade hoogte; uit pure wanhoop
zo hoog geklommen, de stoutste verwachting voorbij
en onverzaad nog hoger strevend opnieuw
een ijdele oorlog met Hem te voeren; Niet wijzer
door de afloop, onthulde hij trots zijn droom:
"Heerschappijen, Machten, Hemelgoden! —
Daar geen enkele diepte onsterfelijke kracht,
hoewel gevallen en verdrukt, kan houden,
geef ik de Hemel niet op: na deze val
zal met meer glorie en schrikwekkender
dan ooit onze hemelse kracht herrijzen,
met kalm gemoed geen tweede noodlot vrezend! —
Met goed recht maakten de vaste hemelwetten
mij eerst uw leider, door u vrijwillig erkend
en door verdienste in raad en strijd getroond —
Toch leidde dit verlies, dusverre voor
een deel hersteld, tot een veel veiliger
en onbenijde troon, aan mij verleend
met breedgedragen steun. Mijn status als Eerste
zou in de rangbewuste Hemel afgunst
van elke mindere wekken; maar wie zou hier
degene benijden die op de hoogste plaats
zichzelf blootstelt aan de donderwraak
om ons bolwerk te beschermen en zo
zichzelf tot eindeloos lijden heeft verdoemd?
Welnu, waar geen reden tot afgunst is,
kan ook geen strijd zijn; Niemand in de hel
eist voorrang op om meer te lijden dan wat
hij nu moet ondergaan, geen ambitieuze
geest aast op een groter deel! Dit voordeel
brengt eenheid, vertrouwen en vastberadenheid,
meer dan in de hemel mogelijk is,
zodat we onze aanspraak op de hemel
kunnen hernieuwen, en dit met meer succes
dan toen succes verzekerd leek; De beste weg,
zij het open oorlog of bedekte list,
bespreken we nu. Wie raad heeft, neme het woord."

Hij zweeg, waarna Moloch, de koning naast hem
met een scepter in zijn hand, opstond—
de felste en sterkste geest die streed in de hemel,
nog feller nu door wanhoop, ernaar verlangend
in kracht gelijk aan God te zijn, en liever
niet te bestaan dan minder te zijn dan Hij;
Hij vreesde dus geen God of Hel, of erger
en het was in deze stemming dat hij sprak: —
"Ik stem voor open krijg. Bedrog en krijgslist
zijn mij vreemd. Laat zij die 't nodig achten
kiezen wanneer ze het doen, maar nu niet, want
terwijl zij keuvelen, staan hier miljoenen
geharnast vol ongeduld te niksen, wachtend
op het signaal om op te stijgen — verbannen
uit de hemel naar dit duistere krocht,
een schandelijk hol, door Hem als kerker aangewezen
wiens tirannie door ons getalm blijft duren!
Nee! Veel beter is het om, gewapend
met hellevuur en woede, de hemeltorens
te bestormen en ons een weg te banen
met een kracht die niets weerstaat, met wapens
gesmeed uit ons leed tegen de folteraar.
't Geluid van zijn almachtige hemeldonder
zal beantwoord worden met helse donder,
en zijn bliksem met zwart vuur en gruwel
onder Zijn engelen; Zijn Troon brandend
met Tartaarse zwavel en vreemd vuur:
Zijn eigen foltertuigen. Maar mogelijk
lijkt u de weg te steil en hachelijk
om ijlings te wieken naar een zo sterke vijand!
Bedenk dan, zo je niet meer bedwelmd bent
door de slaapdrank van die vergeetpoel,
dat wij op eigen kracht weer zullen klimmen
naar onze geboorteplaats: demotie en val
zijn strijdig met onze aard. Wie voelde niet
hoe onze vijand laatst onze gebroken
achterhoede heeft belaagd, beledigd
en dwingend in de afgrond dreef, en hoeveel
kracht ons het vluchten heeft gekost?
't Valt lichter om te klimmen. Bevreest het jullie
Hem opnieuw te tarten? Vindt Zijn vergelding
een erger ondergang uit, een erger lot
om in de hel te dragen? Wat overtreft
er dan te dwalen in deze verdoemde plaats,
veroordeeld tot de gruwzaamste ellende
in deze barre diepten, waar de pijn
van onuitblusbaar vuur geen hoop meer laat,
en ons, Zijn slaven, de onverbiddelijke
gesel van Zijn wraak treft wanneer
het folteruur ons oproept boete te doen?
Een zwaardere straf zou ons geheel vernietigen
tot we niet meer bestaan. Wat vrezen we dan?
Wat dralen we om Zijn woede op te wekken
die ons op het hoogste punt verteren zal
tot niets meer van ons rest? Veel beter is dit
dan als een eeuwig wezen te moeten lijden! —
En zo ons wezen waarlijk goddelijk is,
en dus onsterfelijk, staan wij ten hoogst
aan deze zijde van het Niets, maar weten
uit ervaring dat onze kracht volstaat
om Zijn Hemel voortdurend te verstoren,
hoewel geen overwinning mogelijk is,
en wraak te nemen op Zijn fatale troon."
Hij zweeg; Zijn fronsend gelaat verried vertwijfelde
zucht naar strijd en wraak, gevaarlijk voor hen
die minder dan goden zijn; Aan d' andere zij
stond Belial, gracieus en menselijker:
geen mooier engel viel uit de hemel; hij leek
gemaakt voor waardigheid en hoge daden;
Maar dat was valse schijn: hoewel zijn tong
van manna droop die al het slechte sluw
tot het goede keerde en wijze raadsheren
verwarde; Zijn geest was grof, gericht op 't kwade,
maar bij nobeler doelen onzeker en traag.
Toch wist hij nu eenieders oor te boeien.
Zijn woorden klonken zoet en overtuigend: —

Bondgenoten! In haat ben ik uw gelijke,
en zou voor open oorlog moeten pleiten,
maar wat hier wordt aangevoerd als grond
om meteen de wapens op te nemen
overtuigt me niet en werpt een schaduw
die ons succes verduistert. Want hij die uitmunt
in de krijg en alles waarin hij schittert,
wantrouwt zijn eigen raad en grondt zijn moed
op wanhoop en uiterste ontbinding als doel,
na het nemen van verschrikkelijke wraak.
Maar welke wraak? De torens van de hemel
zijn zo zwaar bewaakt dat elke toegang
onmogelijk wordt gemaakt: vaak met legioenen
legerend aan de rand van de afgrond,
en donkergevleugelde verkenners die het
hele nachtrijk behoeden voor verrassingen.
Zelfs al volgde heel de hel ons in zwartste
rebellie die het helderste licht van de hemel
verduisterde, dan nog bleef onze Vijand
ongeschonden zitten op Zijn troon,
en weldra zou de hemelse materie,
waarop geen smet kan hechten, zich zegevierend
zuiveren van het verderf en 't lager hellevuur.
Zo verslagen wordt onze laatste hoop
uitzichtloze wanhoop: We moeten d' Almachtige
aansporen om al zijn toorn op te branden;
Onze vernietiging moet onze genezing zijn —
Niet meer te zijn. Droeve genezing! Want wie
verkiest, zelfs in de ergste pijn, het verlies
van zijn geest, zijn denken dat de eeuwigheid
doorzwierf, om te vergaan, verzwolgen in de
brede schoot van d' ongeboren Nacht,
zonder gevoel en zonder beweging? Zo dit
het goede is waar wij naar streven, kan onze
boze Vijand het ons wel geven? Of Hij
het kan, is onzeker, maar zeker is
dat Hij het niet zal doen. Zal Hij, zo wijs,
Zijn toorn in één keer gedachteloos
of onbeheerst werpen en de vijand
meteen vernietigen in plaats van hem
met Zijn woede eindeloos te straffen?
'Waarom nog langer wachten dan?'
zei d' oorlogspleiter, 'wij zijn gedoemd, bewaard,
bestemd tot eeuwig lijden, wat we ook doen.
Wat kan ons lijden nog vergroten?' Maar,
is wat we nu doen dan slechter: — ons hier gewapend
zitten beraden? Wat dan toen we vluchtten,
en voor de kwellende hemelse donder bescherming
zochten in de diepte, en deze hel
tegen die letsels een toevlucht leek? Was het
niet erger geketend op het brandend meer?
Stel dat de adem die dit vuur aanblies
nu zevenvoudig woedde en ons in vlammen
onderdompelde; of dat de wraakarm
vanuit de hemel opnieuw zijn rode hand
als wapen inzet tegen ons? Wat als
alle holten der hel zich onder ons openden
en watervallen van vuur uitbraakten; verschrikkingen
op een dag op onze hoofden vallen
met dreiging van nog vreselijker val,
terwijl wij pleitend voor glorieuze oorlog,
verrast door woeste storm worden weggerukt
en ieder van ons aan zijn rots gekluisterd
de prooi van folterende tornado's wordt,
of voor eeuwig in gindse kokende oceaan
op de bodem geketend ligt, zijn kreten
onbeantwoord tot het einde der tijden,
zonder rust en zonder medelijden?
Dit ware erger. Geen oorlog dus, open
of verdoken, Want wie misleidt Hem
die alles ziet in één oogopslag?
Hij die hoog ten hemel spot met elke
ijdele poging die wij ondernemen:
zo machtig dat Hij ons kan weerstaan,
zo wijs om elk complot en list te smoren.
Past het ons hemels geslacht om hier verbannen
en vertrappeld te lijden onder ketens
en tortuur? Beter dit dan erger
is mijn advies, want wij zijn onderworpen
aan 't onvermijdelijk lot en het besluit
van de Triomfator die het zo wil.
Zo te lijden kan onze geestkracht aan,
de wet is billijk die dit verordende.
Met meer wijsheid waren we deze strijd
tegen die sterke vijand nooit begonnen,
met zo'n onzekere uitkomst. Ik lach om die
stoutmoedige speerzwaaiers die bij falen
krimpen en vrezen voor wat voorspelbaar was —
ballingschap, schande en pijn ondergaan:
het vonnis van hun Overwinnaar. Dit erfdeel
moeten wij nu dragen, hopend dat
Zijn toorn mettertijd verstilt, en Hij
zo ver van hier vandaan, aan ons verzaakt
of is voldaan met d' opgelegde straf;
Dan zullen die woedende vuren misschien bedaren
omdat Zijn adem de vlammen niet langer voedt.
Dan zal ons zuiver wezen hun giftige damp
te boven komen, of, eraan gewend,
niet eens meer voelen, in aard en vlees gestaald,
na lange tijd veranderd, zodat het, vertrouwd
met felle hitte, vrij van pijn zal zijn;
De gruwel zal verzachten, het donker verlichten;
Niemand weet wat d' eindeloze vlucht
van toekomstige dagen ons brengt, welke
kentering en kans, het wachten waard?
Ons huidig lot, schoon kwaad, is niet het slechtste,
zolang we onszelf niet nog meer leed berokkenen."
Zo pleitten Belials holle woorden, gekleed
in rede, voor laffe rust en niet voor vrede.
Na hem nam Mammon het woord en sprak: —

"Als oorlog het beste is, dan doen we het
om ons verloren recht weer op te eisen,
of, als 't standvastig lot voor 't grillig toeval
wijkt en Chaos zelf de strijd jureert,
om de Hemelkoning te onttronen.
Is het eerste haast onmogelijk, dan is
ook het laatste ijdele hoop; Want welke
plaats voor ons staat in de hemel open,
tenzij we Hemels Opperheer verslaan?
Stel: Hij wordt milder en biedt gratie
als we beloven ons weer te onderwerpen;
Met welke blik zouden we Hem begroeten,
vernederd en verdrukt door harde wetten,
Zijn troon roemend met hymnen en gedwongen
halleluja’s, terwijl Hij waardig zetelt
als onze soeverein en zijn altaar
naar wierook en ambrozijnen bloemen geurt,
slaafs aan Hem geschonken? Deze taak
wacht ons in de Hemel als vermaak:
Hem, die wij het meeste haten uitputtend
verafgoden tot in de eeuwigheid!
Laat ons niet met ijdel geweld of als
onaanvaardbaar geschenk onze staat
van vroeger leenmanschap herstellen, maar liever
streven naar het goede in onszelf,
en voor onszelf leven; In deze eenzame
nis zijn we vrij en niemands knecht:
Harde vrijheid gaat boven het lichte juk
van onderdanigheid. Onze grootsheid
zal blijken als wij uit kleine dingen iets groots
scheppen: nut uit schade; profijt uit verlies;
En waar we ook zijn, gedijen onder het kwade
dat ons omringt en pijn verdragen door arbeid
en volharding. Bevreest deze diepe
wereld van duisternis ons? Troont Hij
die 't Al bestiert niet vaak, te midden van donkere
dichte wolken zonder verlies van glans?
Vanuit de duisternis die Hem omgeeft
laat hij de woede van Zijn donder brullen,
waardoor de hemel gelijk wordt aan een hel!
Bootst Hij de duisternis waar wij in leven na,
dan staat het ons vrij Zijn Licht te imiteren!
Ook barre grond herbergt verborgen luister,
goud en edelstenen, noch ontbreekt
het ons aan kunst om al dit moois te delven.
Wat kan de hemel nog meer? Misschien wordt later
dit lijden een deel van ons wezen, en deze vuren
zo zacht als ze nu ondraaglijk zijn, omdat we
zullen wennen aan deze gloed tot pijn
geheel verdwijnt. Zo roept dit alles ons op
tot vreedzaam beraad en heil van onze staat;
hoe om te gaan met het huidige kwaad,
rekening houdend met wie en waar we zijn,
en elke gedachte aan oorlog af te zweren.
Dit is mijn advies in deze kwestie."

Nauwelijks zweeg hij, of door de raadzaal klonk
een luid gemurmel zoals wanneer rotsen
in hun holten 't geluid van winden vangen
die 's nachts de zee beroerden en nu met hese
fluistering de moeë zeeman wiegen
wiens schip na de orkaan voor anker gaat
in de rotsige baai. Zo klonk alom
de bijval toen Mammon zweeg; zijn vredestaal
viel in de smaak, omdat een tweede veldslag
erger dan de hel kon worden; zozeer
duchtten ze de donder en Michaëls zwaard nog;
Ook het idee om na verloop van tijd
en rijp beraad een nieuwe staat te stichten
die als gelijke en tegengestelde kon wedijveren
met de vijandige hemel, beroerde aller geesten.
Beelzebub, in status slechts door Satan
overtroffen, vernam dit en stond recht,
statig als een pilaar van de staat,
met strak en ernstig gelaat, gegroefd
door degelijk beraad en zorg voor allen;
Ofschoon geschonden, scheen uit zijn gezicht
wijsheid en vorstelijke majesteit,
en zijn Atlantische schouders waren in staat
de zwaarste monarchieën te dragen; zijn aanblik
maakte allen stil als middernacht
of zomers middaglucht, terwijl hij sprak:—

"Tronen, Heerschappijen, Hemelkroost,
Onwereldlijke Krachten! Of verzaken
we nu aan deze titels, en veranderen
die namen in Hellevorsten? Daar neigt
de stemming heen — om hier een groeiend Rijk
te stichten, ongetwijfeld in onze droom,
tot we op den duur vergeten zijn
dat de Hemelkoning ons in dit krocht
verdoemd heeft, niet als veilig schuiloord,
uit de greep van 't Hemels Recht, in nieuw
verbond gesmeed tegen zijn Troon, maar om
Zijn onvermijdelijk slavenjuk te dragen,
al zijn we ook zo ver van Hem vandaan.
Want, wees gerust: Hij zal in hoog en diep
als eerste, en ook als laatste de enige heerser
zijn en Zijn Koninkrijk behouden
bij onze rebellie; en zelfs uitbreiden
om in de hel Zijn ijzeren scepter te zwaaien
zoals die van goud de Hemelengelen dwingt!
Waarom nog langer vrede of krijg bespreken?
Oorlog bepaalde ons lot met onherstelbaar
verlies; Wat zijn de voorwaarden voor vrede?
Niemand weet het. Want welk vredeswoord
zou worden gegeven aan ons, slaven, behalve
gevang, gegesel en willekeur van straf?
En wat voor vrede geven wij in ruil,
tenzij nijd, tegenwerking, haat
en trage wraak, steeds samenzwerend
hoe de Veroveraar te beletten
plezier te hebben van zijn zege en 't lijden
dat wij door Zijn straf nu ondergaan?
Aan kansen zal het ons niet ontbreken, noch
nodig zijn de Hemel te bestormen,
wiens hoge muren geen enkele aanval duchten
en elk beleg doorstaan. Laat ons een lichtere
onderneming kiezen! Er is een plaats
(zo die oude hemelse profetie niet dwaalt),
een andere wereld waar een nieuw ras,
Mens genoemd, rond deze tijd zal zetelen,
naar ons beeld geschapen, maar minder sterk
en edel, hoewel Hij hen meer begunstigt
dan wij; Zo was Zijn Wil aan 't godenrijk
verkondigd en bekrachtigd door een eed
die alle sferen van de hemel schokte.
Daarop zou onze geest zich moeten richten:
wat voor wezens het zijn, van welke vorm
of substantie, hoe begaafd, hun sterkte
en zwakte, hoe ze te verleiden zijn —
met list of met geweld. Al blijft de hemel
dicht en zit, door eigen kracht beschermd,
de Rechter veilig op Zijn Troon, ligt deze
plaats wel open voor ons, aan d' uiterste rand
van Zijn Rijk verdedigd door wie er woont:
Wie weet maakt hier een plotse aanval kans —
met hellevuur dat heel Zijn schepping verdelgt,
of door als ons bezit die nietige
bewoners te verdrijven zoals wij
verdreven werden, of in plaats daarvan
hen te verleiden om voor ons te kiezen,
van God hun vijand te maken, zodat die vol spijt
Zijn eigen werk vernietigt. Dit zou veruit
gewone wraak overtreffen. Wat zou dit
Zijn Vreugd om ons leed verstoren, terwijl het
de onze verhief; te zien hoe Zijn uitverkoren
zonen neergeworpen ons lot deelden
en eigen zwakheid vervloekend hun gelukzaligheid
zo vroeg verspeelden! Oordeel nu of deze
onderneming waardiger is dan in het
donker ijdele imperiums te zitten uitbroeden."
Zo pleitte Beelzebub zijn helse raad —
door Satan eerst bedacht en voorgesteld:
Wie anders dan de Oorsprong van al 't kwaad
kon zo veel valsheid baren om 't gans geslacht
der mensheid als één wortel aan te grijpen
en Aarde en Hel te mengen om Hem te tergen,
de Grote Schepper? Toch zou die hoon Zijn Glorie
nog verhogen. Dit drieste plan beviel
de helse raad zozeer dat ieders ogen
sprankelden van vreugde: eendrachtig stemden
zij, en toen vervolgde hij zijn rede: —
"Uw oordeel is wijs en 't lang geschil beëindigd,
Godenraad, en even groot als jullie
zelf was uw besluit, waardoor wij 't diepste
diep opnieuw kunnen ontstijgen, en 't lot
ten spijt onze oude zetel herwinnen —
Gewapend tot bij dat glansoord opgerukt,
met uitgekiende aanval, heroveren wij
misschien de hemel of andere milde plaats
waar ook het fraaie hemellicht op valt:
Een veilig oord waar 't oostelijk ochtengloren
Zijn doem zuivert en de tedere lucht
als balsem de littekens van 't bijtend vuur
zal helen. Maar vooreerst: wie zenden wij
om naar die Nieuwe Wereld te zoeken? Wie
is geschikt? Wie durft het donker, bodemloos,
oneindig diep betreden? Wie vindt zijn weg
door 't tastbaar duister op onbegane paden,
en spreidt zijn lichte vlerken onvermoeibaar
over de ontzaglijke ravijn,
alvorens hij dat zalig eiland vindt?
En welke kracht en vaardigheid is nodig
om veilig langs de wachtposten te raken,
met zoveel verbeten engelen aan alle poorten
spiedend naar de vijand? Voorzichtigheid
is hier geboden en spoort ons nog meer aan
om goed te kiezen wie wij zenden. Want hij
draagt het gewicht van onze laatste hoop."

Zo sprak hij en zat neer, gespannen wachtend
tot iemand op zou staan om hem te steunen,
te weerspreken of bereid zou zijn
tot gevaarlijke actie. Maar elkeen zweeg,
trachtte de grootte van het gevaar te peilen
en vond in ieders blik dezelfde twijfel en
verbijstering. Geen enkele van die hemel
bestormende helden was stoutmoedig genoeg
om die gruwelijke reis alleen
te ondernemen, tot ten slotte Satan
in alles overtreffende glorie hoog
boven zijn makkers oprees als een monarch,
en trots en zelfbewust begon te spreken :—
"O Hemels nageslacht! Verheven Tronen!
Met recht grijpt weifeling en stilte ons aan,
hoewel nog onverschrokken. De weg die opstijgt
van de hel naar 't licht is lang en zwaar.
Negenvoudige muren rond ons gevang
omsluiten dit immense vuurgewelf,
en hemelpoorten van brandend diamant
versperren elke uitgang boven ons.
Eens daar voorbij, wacht, zo het iemand lukt
de leegte van de onwezenlijke nacht,
die hem verslindt met opengesperde muil
en dreigt met het verlies van heel zijn wezen.
Als hij ontsnapt, naar welke wereld dan
en welke onbekende streek? Wat rest hem
buiten onzeker gevaar en moeizaam vluchten?
Maar deze troon, O Vorsten, was ik niet waardig,
noch deze heerschappij, met glans en macht
bekleed, indien in 't aanzicht van gevaar
de roep van 't algemeen belang mij afschrikte
en weerhouden zou om te proberen.
Hoe kan ik enig vorstelijk eerbewijs
aanvaarden als ik weiger te regeren,
en wil afzien van gevaar en eer
die een leider op zijn verheven troon
nog meer toevalt dan zijn onderdanen.
Het komt hem beide toe die heersen wil.
Vooruit dan, Machtig engelenheir en schrik
der hemelen; bereid nu na uw val
uw terugkeer voor, en denk intussen na
hoe we in deze tijdelijke woonst
ons leed kunnen verzachten met magie
of medicijn; hoe van dit zieke huis
de ergste pijn te doven of te misleiden;
Blijf waakzaam tegen een vijand die niet slaapt
wanneer ik langs verre duistere kusten zwerf,
op zoek naar verlossing voor ons allen.
Op deze zending neem ik niemand mee."
Hij zweeg, stond op, en wachtte geen antwoord af
opdat geen van d' andere leiders, zeker
dat het toch geweigerd werd, nu zou
aanbieden wat hem eerst nog angst aanjoeg,
en, eenmaal afgewezen, goedkope roem
zou oogsten, een reputatie die hij
zelf in groot gevaar moest verdienen.
Maar zij zwegen, nog meer beducht voor zijn
wrakende stem dan voor de gevaarlijke taak.
Toen zij als één man opstonden, geleek dit
op 't rommelend geluid van verre donder.
Met diep ontzag bogen zij zich voor hem
als voor een god die zij als Hoogste eerden.
Noch verzuimden ze zijn lof te zingen:
hoe hij zijn eigen heil prijsgaf voor
het algemeen belang; want zelfs geesten,
verdoemd als hij, verloren niet elke deugd,
opdat aardse schurken uit zucht naar roem
niet zouden pochen met schijnbaar edele daden.

Zo eindigde het beraad, dat eerst onzeker
en duister was, in vreugdevolle stemming
dankzij hun weergaloze leider: zoals van
bergtoppen wazige wolken opstijgen
wanneer de noordenwind slaapt, het vrolijk gelaat
van de hemel bedekt en over 't verduisterde
landschap sneeuw en regen strijkt, tot plots
met zoete drang een zonnestraal het avondlicht
verlengt en 't veld nieuw leven schenkt, met vogels
die hun zang hernemen en blij geblaat
van kuddes in berg en dal. Schaam u, mens!
Zie toch hoe hecht dit duivelspact, terwijl
de redelijke mens slechts ruziën kan,
al is het onder Gods genade: En haat
en strijd verkiezen boven de vrede Gods;
met hun wrede oorlogen de aarde
verspillen om elkaar te vernietigen;
Alsof (hier blijkt van eendracht het belang)
de mens tekort aan helse vijanden had,
die dag en nacht op zijn verderf broeden!

De Stygische raad eenmaal ontbonden, traden
de groten van de hel in orde naar voor:
hun machtig opperheer in 't midden, die zelfs
alleen de aartsvijand der hemel leek,
niet minder dan de gevreesde helse heerser:
in glans en majesteit leek hij een god;
Een wacht van felle serafijnen omringde
hem met hel blazoen en spitse wapens.
Het Raadsbesluit wordt snel verspreid door
koninklijk klaroengeschal dat 't groot
succes aan Noord, Zuid, West en Oost verkondigt;
vier cherubs met het goudbrons aan de mond
snellen omhoog; t bericht der krijgsherauten
schalt door de ravijn en wordt overal
onthaald met oorverdovende bijvalskreten.
Daardoor gerustgesteld, met enige hoop,
al was het valse hoop, ontbindt de ordelijke
troep en ieder gaat zijn weg, waar drang
of angst hem heenvoert, onzeker op zoek
naar rust voor zijn woelige gedachten,
en om die moeilijke uren door te brengen,
wachtend op de terugkeer van hun leider.
Deels op de vlakte, of op vleugels verheven,
strijden zij als op de Griekse spelen
van Olympus of het Pythisch veld;
Sommigen hun vurige rossen beteugelend,
of de eindpaal ontwijkend met snelle wielen,
of ze bestrijden elkaar in slagorde; Een oorlog
lijkt te woeden aan de woelige hemel,
de trotse steden ter waarschuwing, en legers
stormen elkaar in de wolken aan,
vooropgegaan door luchtridders met lansen,
tot zij botsen in het brandend zwerk.
Er zijn er die met Typhonische razernij
heuvels en rotsen splijten en de lucht
berijden als een wervelwind: kabaal
dat zelfs de Hel beproeft :— zoals Hercules
brulde toen hij het giftig kroongewaad
na Oechalia's inname aantrok, van pijn
Thessalische dennen ontwortelde en Lichas
vanaf de Oeta in Evia's zee wierp.
Anderen, zachtzinniger van aard,
trokken met een harp naar een vallei
en bezongen met engelenstemmen hun val
en heldendaden, zich over het lot beklagend
dat vrije engelen door toeval en kracht had verdoemd.
Het leek alsof 't meerstemmig lied door harmonie
(zoals het past bij zang van eeuwige geesten)
de hel voor even deed vergeten, zo diep
werd het publiek verrukt. Er waren er
die, aangetrokken door discussie (een lied
streelt het hart, welsprekendheid de ziel),
zich afzonderden op een verheven heuvel
en spraken over voorzienigheid, noodlot,
vrije keuze en absolute voorkennis,
maar 't was een warrig doolhof zonder eind.
Ze praatten over goed en kwaad, geluk
en blijvend ongeluk, van passie en koelheid,
van eer en schande: uiteindelijk is dit alles
slechts ijdele kennis en valse wijsbegeerte
die voor een tijdje pijn en vrees verdooft
met schone toverij en valse hoop
opwekt, of het verhard gemoed met taai
geduld wapent als met drie lagen staal.

Weer anderen trokken in grote eskadrons
op verkenning in die sombere wereld,
om een zachter klimaat en woonst te vinden;
Zij volgden op hun vliegende mars vier wegen
langs de oevers van vier helse rivieren
die hun dodelijke vloed in 't vuurmeer storten —
Er was de afgrijselijke Styx
met haar stroom van dodelijke haat;
Droeve Acheron, zwart en diep;
Cocytus, naar de klaagzangen genoemd
die langs haar zielige oevers worden gehoord;
Phlegeton, wiens golven razend ontvlammen.
Ver daarvandaan stroomt stil en sloom de Lethe,
rivier der vergetelheid; wie drinkt
van haar waterig labyrint vergeet
meteen zijn vroegere staat en stand, zowel
vreugde als verdriet, plezier en pijn.
Voorbij die stroom: bevroren vasteland,
woest en donker, door eeuwige storm gegeseld
met wervelwind en gruwelijke hagel
die niet dooit op 't land en, opgestapeld,
lijkt op 't puin van oude steden; De rest
is ijs en diepe sneeuw, een baai zo diep
als het Serboons moeras tussen Damatia
en d' oude Casiusberg dat legers verzwolg:
hete lucht brandt daar met ijskoud vuur.
Daarheen slepen furiën met harpijenklauwen
van tijd tot tijd de verdoemden om ze
te onderwerpen aan extreme wisseling,
door ze uit hun bed van razend vuur
naar ijs te dwingen, dat de zachte warmte
van hun hemels lichaam kilt, om daar
na lang lijden, roerloos vastgevrozen,
teruggejaagd te worden naar het vuur.
Zo varen zij over de nauwe Lethestroom
heen en weer, met steeds grotere smart,
en telkens worstelen zij met de bekoring
om een druppel te proeven van het water
die meteen — en zo nabij! zoete
vergetelheid van pijn en leed zou brengen;
Maar Fortuin behoedt hen en Medusa
stopt elke poging met haar gorgoonse wacht;
Het water zelf vliedt bij nadering
van levenden zoals het week van Tantalus'
dorstige lip. Zo zagen de avontuurlijke
zwervers in hun verdwaalde mars huiverig
en met verstomde ogen hun droevige lot,
en vonden geen rust. Door menige schrikvallei
dwaalden ze, en menig smartelijk oord,
over menige ijzige of vurige bergtop,
langs rots, grot, meer, ven, moeras,
door holen en duistere schaduwen van de dood —
Een universum van de dood, door God
tot Kwaad vervloekt, met kwaad als enig goed;
Waar alle leven sterft, de dood leeft
en Natuur perverse monsters broedt,
afschuwelijk, onuitsprekelijk, en erger
dan ooit in fabels werd bedacht, met Hydra's
Gorgonen en sinistere Chimaera’s!

Satan, de aartsvijand van God en mens,
zijn vurige geest bezield door hoge plannen,
stijgt intussen op radde wieken ten hemel
naar de uiterste hellepoorten, in eenzame
vlucht: soms rechts, soms links de kusten scherend;
nu drijft hij boven het diep met stille vleugels,
om dan weer naar het vuurgewelf te klimmen,
zoals men ziet op zee wanneer een vloot
in wolken lijkt te hangen, door tropische wind
gedragen zeilt vanaf Bengalen of
de eilanden van Ternate of Tidore
waar kooplui specerijen halen en door
de Indische oceaan op Kaapland stevenen,
's nachts geleid door de Poolster; zo ver
leek Satan nu in zijn vlucht. Ten langen leste
doemde de hellemuur op, reikend naar
het ijselijk dak, en driedubbele poorten:
drie van koper, drie van ijzer en drie
gewrocht uit een rots van diamant;
ondoordringbaar, door vuur omringd en toch
onverteerd. Buiten elke poort
zat aan weerszijden een schrikgedaante:
één tot aan het middel een mooie vrouw,
het onderlijf geschubd, een slang met dodelijk
gif gewapend, omgord door hellehonden
die onophoudelijk blaften, met wijde muilen
afschuwelijk brullend als Cerberus; toch
kropen ze bij het minste ander geluid
dat ze hoorden weg in haar schoot,
om daar in hun kennel verborgen te blijven
blaffen en huilen. Veel minder schrikbarend dan zij
was de gekwelde Skylla, tussen de ruwe
kusten van Calabrië en Sicilië;
En niets zo walgelijk volgt de nachtkol die,
stiekem geroepen, uitvliegt door de lucht,
om aangelokt door reuk van kinderbloed
te dansen met Laplandse heksen wier toverkunst
de maan verduisteren — De tweede gestalte, als men
zo kan benoemen wat vormloos en zonder zichtbaar
lid, gewricht of ledemaat is, en nauwelijks
de schaduw van een wezen lijkt te zijn,
zowel niets als alles leek — stond zwart, als tien
furiën zo fel, schrikbarender dan de hel,
een drillende schicht in de hand; Wat een hoofd
moest zijn, droeg een soort koningskroon.
Zo dicht was Satan genaderd dat het monster
opsprong uit zijn zetel en met schrikkelijke
schreden toesnelde tot de hel trilde.
De onverschrokken duivel vroeg zich af
wat het kon zijn; op God na en Zijn Zoon
vreesde noch schuwde hij geen enkel schepsel,
En met minachtende blik sprak hij aldus: —

"Wie ben jij, en vanwaar, vervloekt gedrocht,
dat mij nadert met zo'n grim gezicht
en mij de weg verspert naar gindse poorten?
Want, wees gerust: dat ik erdoor zal gaan,
is zeker, met of zonder je verlof.
Vlucht dus, hels gewrocht, of wees zo dwaas,
een machtige Hemelgeest te willen bestrijden."
Waarop de ork vol van toorn antwoordde:—
"Ben jij die valse engel? De verrader
die 't eerst de Hemelse vrede en trouw verbrak,
tot dan ongeschonden, en trots bewapend
een derde van de hemelingen meetrok
in zijn rebellie tegen de Hoogste —
waarvoor God je verstootte naar hier,
veroordeeld tot eeuwig lijden en verdriet?
Noem jij jezelf, verdoemde, een hemelgeest?
Mij hier verachten, waar ik als koning heers?
en tot je woede ook als jouw gebieder?
Jij, trouweloze banneling, ga heen
vanwaar je kwam met snelle vleugelslag,
of 'k volg je met mijn zweep van schorpioenen
en laat je met één steek van deze schicht
meer pijn en onheil voelen dan ooit voordien."
Zo sprak de grijze gruwel, die al dreigend
nog woester, lelijker en tien keer groter werd.
Verontwaardigd luisterde Satan naar die woorden,
zonder vrees, maar brandend als een komeet
die doorheen de hele Slangendrager
de arctische lucht met brandend spoor verschroeit,
waarvan het gloeiend haar als onheilsbode
die komende pest en oorlogsgeweld voorspelt.
Elk wil met één dodelijke slag
op 't hoofd gericht zijn vijand vellen en elk
fronst hatelijk op d'ander als twee zwarte
wolken die elkaar met rollende donder
bestoken boven het Kaspisch meer, dan even
hoofd tegen hoofd afwachten, tot wanneer
bij 't windsignaal hun hemelstrijd losbarst.
Zo woest keken beide grote strijders
dat de hel er donkerder van werd;
Gelijk in kracht stonden zij over elkaar:
een sterkere vijand zouden zij nooit ontmoeten;
Grote daden zouden worden volbracht,
die door de hel zouden weerklinken, als niet
de sleuteldrager van de hellepoort,
de slangenheks, was opgestaan en krijsend
tussen hen in kwam staan en huilde: "O, Vader,
"Heft u uw hand tegen uw enige zoon?
En zoon, wat bezielt je om die dodenspeer
op je vaders hoofd te richten? Weet je
voor wie? Voor Hem die Boven zetelt en lacht
om jou, zijn toegewezen knecht die Zijn
toorn uitvoert, die Hij rechtvaardig noemt—
Zijn toorn die jullie eens vernietigen zal!"
Zo sprak zij, en het wangedrocht bedwong zich
bij haar woorden, waarop Satan reageerde:—
"Zo vreemd uw schreeuw, zo vreemd klonken de woorden
die ons weerhielden, dat mijn hand, betoomd
door u, u zal besparen zijn wil in daad
te tonen; Verklaar eerst, dubbelvorm, wat u
bent en waarom u mij vader noemde, —
u, die ik hier voor het eerst ontmoette
in dit helse dal — en die verschijning
mijn zoon noemt. Ik ken u niet, noch zag ik
ooit walgelijker wezens dan jullie beiden."
Waarop de helpoortwachtster antwoordde:
"Ben je me dan vergeten en verschijn ik
nu zo lelijk voor je oog? — Eens
in de hemel door u zo lieflijk beschouwd
toen wij beiden in vergadering
in 't zicht van alle serafijnen samenzwoeren
tegen de Hemelkoning, tot, plots
getroffen door ellendige pijn, uw ogen
donker en duizelig werden en een gloed
van hevig vuur links uit uw hoofd ontsproot,
en een aan u gelijkend wezen baarde,
een godin, gewapend en badend in licht
die alle hemelingen terug deed deinzen.
Zo bevreesd voor mij, gaven ze me
de naam van Zonde, en elk beschouwde mij
eerst als voorbode van groot onheil; Maar
ik won de harten van de meest afkerigen
met mijn bevalligheid, en u vooral,
die in mij zijn volmaakte beeld weerspiegeld
zag, werd verliefd op mij. Door onze geheime
liefdesband groeide een vrucht in mij.
Oorlog en hemelse veldslagen woedden toen:
en daarin bleek (hoe kon het anders?) onze
machtige Vijand de sterkste; ons deel werd
verlies en rampzalige nederlaag
op alle hemelse velden. Neerwaarts ging het;
door het hemelheir verdreven vielen zij
naar deze diepten. Ik deelde in die val:
mij werd deze machtige sleutel gegeven
om voor eeuwig deze poorten te sluiten
zodat niemand zonder mij kon binnentreden.
Alleen zat ik, maar niet voor lang, want plots
bewoog mijn logge buik, door u bezwangerd,
heftig met smartelijke weeën, waarna
uiteindelijk uw broedsel dat u daar ziet
wild zijn weg zocht door mijn gescheurde ingewanden,
en ik, kronkelend van vrees en pijn
met heel mijn onderlijf misvormd achterbleef
terwijl hij, mijn zelfgebaarde vijand,
zich worstelde naar 't licht, zijn dodelijke
schicht ter hand, geschapen tot verderf.
Ik vluchtte en begon te schreeuwen: 'Dood!'
De hele hel zuchtte en beefde toen
die huiverroep weerklonk en echode: "Dood!"
Ik vluchtte, maar hij volgde mij (door lust
meer dan toorn bezield), veel sneller dan ik,
en haalde me in, zijn moeder, door doodsangst gegrepen;
Hij nam me in een gedwongen woeste omhelzing,
en die verkrachting bracht de monsters voort
die rond mij dwalen en onophoudelijk krijsen —
om 't uur opnieuw verwekt en dan door mij
gebaard in meest verschrikkelijke pijn;
Want naar het hun belieft, keren ze terug
naar de schoot die hen heeft uitbroed,
verscheuren krijsend mijn darmen als spijs tot ze,
verzadigd, uitbreken om mij nog meer te kwellen, 
zodat ik zelfs niet even rust kan vinden.
Over mij zie ik hoe de Grimmige Dood,
mijn zoon en vijand, hen voortdurend ophitst
die mij, zijn moeder— omdat andere spijs
ontbreekt — geheel zouden verslinden; Hij weet
dat 't echter een bittere hap zou worden, omdat
het Lot hem dan verdoemt tot eigen ondergang. 
Zo is het beschikt, en zal het ooit gebeuren.
Maar, O, Vader, ik waarschuw u: Schuw
zijn dodelijke pijl en reken niet
op uw onkwetsbaarheid en hemels gestaald
schitterend kuras, want niets weerstaat
die dodelijke slag, behalve God."

Zij zweeg. De sluwe Aartsvijand sprak nu
op mildere toon en antwoordde haar zacht:

"Mijn lieve dochter, nu jij mij vader noemt,
en me mijn mooie zoon aanwees, denkend aan
de liefdesband die wij in de hemel genoten,
en het zoete geluk dat we toen hebben geproefd,
nu wreed en onvoorzien ten kwade gekeerd —
weet: ik kom niet als vijand, maar als bevrijder
om jullie te redden uit dit sombere huis
van pijn: jij, je zoon en alle hemelingen
die zich voor onze terechte zaak bewapenden,
en met ons neerstortten. Bij hen weggegaan
op deze ruige reis stel ik me eenzaam
bloot aan al 't gevaar, als een voor allen
neem ik de treden naar 't onpeilbaar diep
en door de grote leegte, de plaats zoekend,
voorspeld als oord van gelukzaligheid,
volgens de tekens groot en rond geschapen
aan d' hemelgrens voor een nieuw geslacht
van schepselen, bestemd om onze lege
hemeltronen op te vullen; verder
verwijderd wel, opdat die hemelingen 
in overmacht geen strijd meer zouden voeren.
Bestaat dit echt, al is 't verborgen, ik kom
het te weten, en eens bekend voer ik jullie
naar 't oord waar Zonde en Dood ongestoord
kunnen verblijven en ongezien doorheen
geurig gebalsemde lucht de vleugels uitslaan.
Daar vind je voedsel in overvloed, want al
wat daar leeft en groeit zal jullie prooi zijn."

Hij zweeg: 't beviel hen beiden zeer, en Dood
vertrok akelig grijnzend zijn tronie toen hij 
hoorde dat zijn honger gestild zou worden,
en zegende zijn muil. Zijn slechte moeder,
niet min verheugd, sprak toen haar vader toe:—

"Als bewaarster van de sleutel van deze
helse put, in hemelse opdracht van de 
Allerhoogste is het mij verboden
de diamanten poorten te ontsluiten;
Dood staat bereid om elke kracht
onder de levenden te trotseren
met zijn schicht. Maar wat ben ik verplicht
aan Hem die mij hatelijk verdoemde
naar de diepe duisternis van Tartarus,
om nu deze slavendienst te doen;
Ik, als hemelbewoner en geborene—
zit hier in eindeloze angst en pijn,
omringd door verschrikking en geschreeuw
van eigen broed dat mij tot voedsel neemt?
U bent mijn vader, mijn schepper die mij het leven
schonk; Wie anders dan u gehoorzamen?
Wie anders volgen? U zal me weldra brengen
naar die wereld van licht en gelukzaligheid,
waar ik zal tronen aan uw rechterzij
om, zoals het uw dochter en troetelkind 
betaamt, in eindeloos genot te zwelgen.

Zo sprak ze en nam sleutel aan haar zij,
noodlottig werktuig van al ons lijden;
Haar slangenstaart achter zich aanslepend
trok zij, alleen, het enorme valhek omhoog,
dat zelfs de Stygische legers niet konden bewegen;
Zij dreef de sleutel in het slot en draaide
hem door tot elke massieve bout en staaf
van ijzer of van steen zonder moeite 
lossprong. Nu vlogen, plotseling bevrijd,
met groot geraas de hellepoorten open;
de knarsende hengsels daverden als de donder
tot in de laagste diepten van Erebus. 
Zij had de poort geopend, die ze nooit
nog sluiten kon; zo wijd stond ze open
dat een leger met uitgevouwen flanken
marcherend onder gespreide vaandels
er met paard en wagen door kon trekken;
Zo open stond de poort en braakte rook
en rode vlammen uit zoals een ovenmond.
Plotseling ontvouwen zich voor hun ogen
de geheimen van de oude diepte —
een grenzeloze donkere oceaan,
onmeetbaar, want lengte, breedte en diepte,
tijd en plaats ontbreken; waar d' oudste Nacht
en Chaos, voorvaders van Natuur, regeren
in eeuwige anarchie en eindeloze
krijg, die door verwarring standhoudt.
Daar streven Hitte, Koude, Vocht en Droogte,
vier felle kampioenen, naar 't meesterschap,
aan 't hoofd van onvolgroeide atomen onder
verschillende vlaggen geschaard, licht of zwaar
bewapend, scherp of stomp, kwiek of traag;
Ontelbaar als de zandkorrels van Barca's
of Cyrenes hete bodem zwermen zij,
geworven door strijdende winden, de lichte vleugels
in evenwicht. Waaraan de meeste atomen
kleven, regeert voor even. Chaos arbitreert,
met elk besluit nog meer de strijd aanwakkerend
waardoor hij heerst. Aan zijn zij zit Toeval,
de Hoge Rechter die 't Al bestuurt. Daar,
in de woeste kloof, moederschoot
van de natuur en mogelijk haar graf,
zonder zee, kust, lucht of vuur,
dit alles zwanger van potentieel vermengd
en eeuwig in strijd tenzij d' Almachtige Maker 
de donkere materie schept tot nieuwe werelden—
Daar, aan de rand van de hel,
stond de waakse Satan stil en overwoog
zijn tocht: dit was geen geringe engte
om t' overbruggen! Zijn oor werd bestormd
door verwoestend lawaai (indien we grote
dingen met kleine vergelijken) zoals
wanneer Bellona met al haar wapentuig
een of andere hoofdstad wil platleggen;
of wanneer opstandige elementen
uit d' hemel vallen en de vaste aarde 
losscheuren van haar spil. Op 't laatst
spreidde hij dapper zijn zeilbrede vleugels
en stootte zich af van de grond; Op golven van rook
verheven vloog hij als op een wolkzetel
menige mijl, maar toen die weldra wegviel,
wachtte hem een peilloze leegte. Onverwachts,
zijn vlerken vruchteloos klapperend, viel hij
tienduizend vademen diep, en zou nog steeds
aan 't vallen zijn, als niet het snode toeval
wilde dat een woelige wolk, door vuur
en salpeter bezield, hem vele mijlen
terug deed stijgen. Eens de gloed verstild,
verkoeld in een moerassig Syrtis (noch land,
noch zee) trok hij, haast gefaald, verder
op de ruwe bodem, deels te voet,
deels vliegend als met riem en zeil.
Zoals een griffioen doorheen het woeste woud
met snelle vleugels over berg en dal 
een Arimaspiër achtervolgt die heimelijk
het goud onder zijn hoede heeft gestolen;
zo gretig baant de duivel zich door dras-
en hoogland, engten, ruwe of vlakke grond
een weg met hoofd en handen, met voeten of wieken,
en zwemt, of zinkt, of waadt, of kruipt of vliegt.
Tot plots doorheen de lege duisternis
verward gebrabbel van stemmen en wilde geluiden
met schier ondraaglijk lawaai zijn oor belagen.
Daarheen richt hij zijn schreden onversaagd,
op zoek naar welke macht of geest dan ook
achter dit verschrikkelijk kabaal kon schuilen
dat weerklinkt in deze diepe afgrond; 
Om hem te vragen waar de grens van Licht
en duisternis ligt; Daar doemt plots de Troon
van Chaos op, zijn donker paviljoen
breed uitgespreid over de woeste Leegte!
Naast hem zit zwartgeklede Nacht, de oudste
van allen en medeheerser van zijn rijk.
Dan Orcus en Ades, staande, en de geduchte
Demogorgon; vervolgens Gerucht en Toeval,
Tumult en Verwarring, allen elkaar betwistend,
en Tweedracht met wel duizend verschillende monden.
Onbeschroomd sprak Satan hen aan: "Machten
en geesten van dit onderaardse diep,
Chaos en Oude Nacht, niet als bespieder
kom ik hier, om onderzoek te doen
naar geheimen van uw rijk, maar noodgedwongen
zwerf ik door deze donkere woestenij
omdat mijn reis naar het Licht uw Rijk doorkruist;
Alleen en zonder gids en half verdwaald
zoek ik het snelste pad naar waar uw Duister
aan de Hemel grenst; Of is er ergens
land dat u onlangs ontnomen werd
door de Hemelkoning, dan leidt mijn weg
daarheen doorheen het diep. Wees mijn gids,
dan wacht u geen geringe prijs wanneer ik,
eens alle bezetters weggejaagd, 
uw verloren land in zijn duistere
staat herstel onder uw heerschappij;
Het vaandel van de Oude Nacht zal als
weleer gehesen worden. Al het voordeel
is voor U, en alle wraak voor mij!"
Zo sprak Satan, en de Vormloze antwoordde
haperend en met amorf gelaat:
"Ik weet wie je bent, vreemdeling —
Die machtige engel die onlangs vergeefs
strijd voerde tegen de hemelkoning;
Ik zag en hoorde alles: zo'n talrijk leger
vlucht niet stil in het geschokte Diep,
met elk verlies en elke nieuwe val
die ergere verwarring brengt; En met
hemelpoorten die in triomf miljoenen
juichend uitstort om jullie te achtervolgen.
Op mijn grenzen houd ik hier verblijf,
om 't weinige te beschermen dat me nog rest,
dat zelfs nog mindert door onderlinge twist
en zo de scepter van d' Oude Nacht verzwakt:
Eerst verloor ik de wijde hel, uw kerker;
nu hangt ook hemel en aarde boven mijn Rijk,
een nieuwe wereld, met gouden schakels verbonden
met 't hemeldeel waaruit uw leger viel!
Is dit uw reisdoel, dan is het even nabij
als het gevaar. Ga snel en maak verwoesting,
plundering en verderf tot mijn oorlogsbuit."

Hij zweeg, maar Satan verdween en gaf geen antwoord:
Verheugd dat nu zijn zee een kust zou vinden,
van nieuwe moed en energie vervuld,
sprong hij zoals een vurige spits omhoog
in 't wijde firmament; Doorheen 't geraas
van strijdende elementen die hem omgeven
zoekt hij zijn weg, in groter gevaar dan toen
de Argo door de Bosporus voer met zijn
verraderlijke klippen; minder hachelijk
moest Ulysses Charybdis aan bakboord mijden,
belaagd door Scylla aan de andere kant. 
Zo raakte hij met moeite en zware arbeid,
met arbeid en moeite voort; maar niet veel later, 
na de zondeval van de mens
(vreemde wending!) volgden Zonde en Dood
haastig in zijn spoor (Hemels wil)
en plaveiden achter hem een weg
over de donkere kloof, waarvan de vuurzee
een brug van wonderlijke lengte duldde,
de hel overspannend tot aan de uiterste
sferen en de aardse wereld; Daarlangs
gaan met gemak de duivels heen en weer
en straffen of verleiden stervelingen,
behalve als Gods Genade hen beschermt.

Ten laatste breekt een gewijde lichtstraal door
die de invloed van de hoge hemel
diep in de boezem van de nacht schiet
en een glanzende dageraad verwekt.
Hier begint Natuur en wijkt de Chaos,
als vijand verslagen in zijn laatste schans.
Hier zweeft Satan met minder gerucht en gevaar 
en met groter gemak op kalmere golven
bij schemerlicht, zoals een schip, gehavend
door de storm, met zeil en touw gescheurd,
vreugdevol de haven binnenvaart;
Of in een leegte, lijkend op de lucht,
zijn vleugels spreidt om in de verte rustig
de Hemel te beschouwen met zijn omtrek,
rond of vierkant, onmeetbaar en onbegrensd,
met torens van opaal en kantelen
van levend saffier: eens stond daar zijn zetel;
Daarnaast, hangend aan een gouden ketting,
ziet hij een Wereld als een kleine ster
die weinig licht uitstraalt dichtbij de Maan.
Daar snelt hij heen, vol hatelijke wraak, 
vloekend tekeergaand in dit vervloekte uur.


>>>Ga verder met Book III